از آثار دعای بر فرج امام زمان علیه السلام حضور فرشتگان است. آن مجلسي که در آن براي حضرت قائم ‏عليه السلام دعا شود، جايگاهي براي حضور فرشتگان می گردد، و همچنين است تمام مجالس دعا، فرشتگان اهل ان مجالس را در دعا ياري مي‏ دهند.

دليل بر اين معني چند روايت است، از جمله: در بحار از پيغمبر اکرم ‏صلي الله عليه و آله روايت شده است که فرمود: اگر به بوستان‏هاي بهشت گذرتان افتاد در آن‏ها به گردش و تنعم بپردازيد. عرض کردند: ای رسول خدا! بوستان‏هاي بهشت چيست؟ فرمود: حلقه‏ هاي ذکر، که خداوند را کاروان‏ هايي از فرشتگان است که در پي حلقه ‏هاي ذکر مي ‏گردند. پس هنگامي که به آن‏ها برسند پيرامونشان را مي ‏گيرند. [۱]
مي‏گويم: از اين حديث شريف چند نکته استفاده مي‏ شود:

اول:
اين‏که مجالس ذکر از بوستان‏ هاي بهشتي است، و اين يا از باب نامگذاري سبب به نام مسبّب است، به جهت اين‏که نشستن در آن مجالس سبب دخول در بهشت مي ‏باشد، و يا از اين جهت که آن مجالس در حقيقت بهشت است، يعني: منظور از بهشت دارالقرب و جايگاه ابرار و نيکان باشد. مؤيد اين احتمال علّت آوردن آن حضرت است، اين‏که: خداوند را کاروان‏ هايي از فرشتگان است که در پي حلقه ‏هاي ذکر مي‏ گردند … .
و به عبارت ديگر، بهشت محل الطاف خداوند و منزلگاه کرامت اوست. پس اگر بنده‏اي اهل کرامت باشد، هم در دنيا و هم در برزخ و هم در قيامت و بعد از آن در بهشت خواهد بود.
و نيز مؤيّد اين معني است آنچه در روايت آمده: قبر يا يکي از بوستان‏ هاي بهشت است و يا گودالي از گودال ‏هاي جهنّم. زيرا که مخفي نيست قبر که در زمين واقع است غير از آن بهشت موعود مي‏ باشد که در آسمان واقع است – چنان‏که در اخبار وارد شده -.
و ممکن است منظور از بهشت همان بهشت موعود، و تعبير از حلقه‏هاي ذکر به بهشت، از باب استعاره باشد، و وجه شباهت همان باشد که گفته شد يعني: سراي نزديکي به حق، و منزلگاه نيکان بودن. و اللَّه العالم.

دوم:
از اموري که از خبر شريف استفاده مي ‏شود، استحباب جمع شدن و گرد هم ‏آيي مؤمنين براي ذکر و دعا مي‏ باشد، و شاهد بر اين مطلب چند روايت است از جمله:
در اصول کافي به سند خود از حضرت ابي عبد اللَّه صادق‏ عليه السلام آمده که فرمود: هيچ سه نفر به بالا از مؤمنين جمع نشوند مگر اين‏که به مثل آن‏ها از فرشتگان حاضر گردند. پس اگر دعاي خير کنند، آمين گويند، و اگر از شرّي به خدا پناه ببرند، فرشتگان از خداوند مي‏ خواهند که آن شرّ را از آنان دور نمايد و اگر حاجتي بخواهند، به درگاه الهي شفاعت کنند و قضاي آن را تقاضا نمايند … . [۲]
و نيز از آن حضرت است که فرمود: هيچ‏گاه چهار نفر با هم در يک امر مجتمع نشوند که به درگاه خدا دعا کنند مگر اين‏که با اجابت آن دعا متفرّق گردند. [۳]
همچنين از امام صادق ‏عليه السلام است که فرمود: هرگاه پدرم را چيزي اندوهگين مي ‏کرد، زنان و کودکان را جمع مي‏ نمود، سپس دعا مي‏ کرد و آن‏ها آمين مي ‏گفتند. [۴]
مي‏گويم: روايت اوّل – از اين سه روايت – از جمله دلايل اين است که مجلس دعا محل حاضر شدن ملا ئکه است.

سوم:
از اموري که از حديث شريف استفاده مي ‏شود اين‏که: شرکت کردن و حضور در مجلس ذکر و دعا مستحب است هرچند که به آن اشتغال نورزد. شاهد بر اين مطلب روايتي است که در بحار به نقل از عوالي اللئالي آمده که: عدّه‏اي از مشايخ به طريق صحيحي از حضرت رضا عليه السلام روايت کرده ‏اند که فرمود: هنگامي که اهل مجالس ذکر و علم به منزل ‏هايشان باز مي‏ گردند، خداي – عزّ و جلّ – به فرشتگانش مي‏ فرمايد: ثواب آنچه از کارهاي اينان ديديد بنويسيد. پس براي هر کدام ثواب عملش را مي ‏نويسند، و بعضي از افراد را که با آن‏ها حاضر بوده ‏اند رها مي‏ کنند، پس خداوند – عزّ و جلّ – مي‏ فرمايد: چرا فلاني را ننوشتيد مگر با ايشان نبود و در جمعشان حضور نداشت؟ مي ‏گويند: پروردگارا! او با آن‏ها شرکت نداشت و کلمه‏ اي هم سخن نگفت. خداوند جليل جلّ جلاله مي‏ فرمايد: مگر همنشين آن‏ها نبود؟ عرضه مي‏ دارند: چرا پروردگارا! پس مي‏فرمايد: او را با آن‏ها بنويسيد، آنان قومي هستند که همنشينان به سبب ايشان بدبخت نشو، پس او را با آن‏ها مي ‏نويسند، و خداوند تعالي مي ‏فرمايد: براي او ثوابي مثل ثواب يکي از آن‏ها بنگاريد. [۵]
علامه مجلسي گفته: اين‏که حضرت فرمود: «لا يَشْقي بِهِ جَلِيسُهُمْ»؛ همنشينشان بدبخت نشود. يعني به برکت آن‏ها همنشين ايشان نوميد نمي ‏شود که منتهي به بدبختي وي گردد، يا اين‏که مصاحبت آنان در همنشين مؤثر است، پس به سبب آن شايسته ثواب و سعادت شده است.
و نيز در بحار به نقل از عيون اخبار الرضا به سند خود از حضرت رضا عليه السلام آورده که فرمود: هر کس در مجلسي که امر ما در آن احيا مي ‏شود بنشيند، روزي که دل‏ها مي ‏ميرد دل او نخواهد مُرد. [۶]
مي‏گويم: و نظير اين مصاحبت با زائران قبر مولاي شهيدمان حضرت ابي عبد اللَّه الحسين ‏عليه السلام و بودن با آن‏ها و نيز ورود به جمع ايشان مي ‏باشد.

چهارم:
از جمله اموري که از حديث شريف استفاده مي‏شود اين‏که: نشستن در مجالس ذکر مايه صفاي دل مي ‏باشد، بدين جهت است که فرشتگان با اهل آن مجالس انس مي ‏گيرند. خداوند ما را موفق بدارد و در دنيا و آخرت از آنان قرار دهد.
تذکّر: منظور از حلقه‏هاي ذکر، مجالسي است که اهل ايمان در آن‏ها جمع مي ‏شوند تا قرآن بخوانند، يا براي مولي صاحب الزمان ‏عليه السلام دعا کنند، يا نام‏هاي خداي تعالي و صفات او را ياد نمايند، يا از پيغمبر و امامان ‏عليهم السلام ياد آورند – که در خبر آمده: ذکر آن‏ها ذکر اللَّه است – و يا مصائب آنان، يا ساير شؤوني که متعلق به ايشان است، بازگو شود.
و نيز از جمله مجالس ذکر: ساير مجالس دعا، و مجلس مذاکره و مباحثه علم شرعي و درس گرفتن آن مي‏ باشد، البته به طور خالصانه و دور از هرگونه ريا و شهرت‏ طلبي و جدال و مراء.

(رک: مکیال المکارم؛ محمدتقی موسوی اصفهانی؛ مترجم: مهدی حائری قزوینی)
————————————————————
[۱] بحار الانوار: ۲۰۵:۱.
[۲] کافي: ۱۸۷:۲.
[۳] کافي: ۴۸۷:۲.
[۴] کافي: ۴۸۷:۲.
[۵] بحار الانوار: ۲۰۲:۱؛ و عوالي اللئالي: ۶۸:۴.
[۶] بحار الانوار: ۲۰۰:۱.