رواياتى كه در اين زمينه جایگاه امام زمان وجود دارد سه دسته اند:
۱. برخی از آن ها محل خاصى را تعيين نمی كند و جايگاه حضرت را در بيابان ها و كوه ها معرّفى می كند. از آن جمله، حضرت مهدى علیه السلام به پسر مهزيار مى فرمايد: فرزند مهزيار! پدرم امام حسن علیه السلام از من پيمان گرفت … و فرمان داد كه براى سكونت، كوه هاى سخت و سرزمين هاى خشك و دور دست را برگزينم. [۱]
اين بخش از روايات گوياى آن است كه حضرت از حوزه دسترسى مردم به دور است و به سختى و دشوارى زندگى می كند و كسی از محل زندگى وى آگاه نيست.

۲. برخى روايات، منطقه خاصى را به عنوان محل سكونت آن حضرت نام مى برند و محدوده آن را نيز تعيين می كنند:
الف. مدینه و پیرامون آن:
ابی بصیر می گوید: از امام باقر علیه السلام شنيدم كه فرمود: صاحب الزمان را عزلت و غيبتی است كه در آن، نيرومندند سى نفرى كه با حضرت هستند و وحشت و تنهايى را از وى دور می كنند، و خوب جايگاهی است مدينه. [۲]
روايت دیگرى است كه مكان حضرت را كوه رضوى، در اطراف مدينه نام مى برد.
راوى می گويد: با امام صادق علیه السلام از مدينه خارج شديم، به “روحاء” اطراف مدينه كه رسيديم، حضرت نگاهش را به كوهى دوخت و مدت زمانی ادامه داد… و فرمود: اين كوه “رضوى” نام دارد. خوب پناهگاهی است براى خائف امام زمان در غيبت صغرى و كبرى. [۳]
ب. مکه و پیرامون آن:
برخى روايات استفاده مى شود كه آن حضرت در مكانى به نام “ذى طوى” پیرامون مكّه زندگى می كند و از همان جا نيز همراه يارانش قيام خواهد كرد.
امام باقر علیه السلام فرمود: امام زمان علیه السلام را غيبتی است در بعضی از درّه ها و اشاره كرد به منطقه “ذى طوى”. [۴]
در ادامه اين روايت و روايات ديگر، محل ظهور و خروج آن حضرت و مركز تجمع ياران و دوستان وى نيز، همين منطقه ياد شده است. [۵]
ج. دسته سوم اخبارى كه مانند دسته اول، جايگاهى خاص را نام نمى برد، ولی از وى به عنوان فردى كه با مردم حشر و نشر دارد و به گونه ناشناس زندگى می كند، نام برده است.
امام صادق علیه السلام مى فرمايد: صاحب الامر در ميان مردم رفت و آمد می كند، در بازار قدم مى زند، لكن او را نمى شناسند تا زمانى كه خداوند به وى اذن دهد تا خود را معرفى كند … . [۶]
بين اين سه دسته از روايات، تضاد و تنافى نيست نام بردن مكانى خاص، با زندگى به شكل ناشناس قابل جمع است. انتخاب کوه ها و مکانهای دست نیافتنی در حال ضرورت و نیاز نیز امری است طبیعی و موافق با اصل تقیه. [۷]

—————————————————————
[۱] غيبة طوسى ص ۲۶۶.
[۲] بحارالانوار، ج ۵۲ ص ۱۵۳ اصول كافى، ج۱، ص ۳۴۰.
[۳] غيبة طوسى، ص ۱۶۲.
[۴] غيبت نعماني ص ۱۸۲.
[۵] همان ص ۳۱۵.
[۶] همان ص ۱۶۴.
[۷] چشم به راه مهدى، ص ۳۵۱.