ولايت آن حضرت براي خداوند، و ولاي ما نسبت به آن حضرت، و نيز ولايت آن حضرت بر ما، از مهم‏ترين اموري است که به دليل عقلي و شرعي موجب و انگيزه دعا براي آن حضرت است.

در اين‏جا سه موضوع بحث مي‏شود:
موضوع اوّل، ولايت آن حضرت نسبت به خداوند: وَلايت در اين‏جا – به فتح واو – به معني محبّت است، پس هرکه خداوند را دوست مي‏دارد وليّ خداست، بنابراين همه مؤمنين شايسته و صالح، اولياي خداوند – عزّ و جلّ – مي ‏باشند و دليل بر اين معني است از آيات قرآن: «أَلا إِنَّ أَوْلِيآءَ اللَّهِ لا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَ لا هُمْ يَحْزَنُونَ الَّذِينَ آمَنُوا وَ کانُوا يَتَّقُونَ»؛ [۱] (آگاه باشيد که اولياي خدا نه ترسي بر آنان هست و نه اندوهگين شوند، آنان که ايمان آورده و تقوي پيشه ساختند.)
بنابر اين‏که «الَّذِينَ آمَنُوا وَ کانُوا يَتَّقُونَ» بيان و تفسير اوليا باشد. و از روايات: ثقة الاسلام کليني به سند خود از مفضّل بن عمر روايت کرده که گفت: ابوعبد اللَّه امام صادق ‏عليه السلام فرمود: هرگاه روز قيامت شود منادي ندا کند، کجايند آن‏ها که از اولياي من جلوگيري کرده‏اند؟ پس گروهي که بر صورت‏هايشان گوشت نيست بپاخيزند. آن‏گاه اعلام مي ‏شود: اين‏ها کساني هستند که مؤمنين را اذيّت کرده‏ اند و با آنان دشمني و مخالفت نمودند، و در دينشان تکبّر ورزيدند. پس امر مي‏ شود تا آن گروه را به جهنم ببرند. [۲]
و در همان کتاب به روايت ابان بن تغلب از حضرت ابوجعفر باقر عليه السلام آمده که فرمود: وقتي پيغمبر صلي الله عليه و آله به معراج برده شد، گفت: پروردگارا! حال مؤمن نزد تو چگونه است؟ خداوند فرمود: اي محمد صلي الله عليه و آله! هر کس يکي از اولياي مرا اهانت کند، آشکارا با من جنگیده و من براي ياري اولياي خودم بيشترين شتاب را دارم. [۳]
و نيز در آن کتاب به سند صحيحي از امام صادق ‏عليه السلام روايت شده است که فرمود: مؤمن دوست خداوند است او را ياري مي ‏کند، و جز حقّ بر او چيزي نمي‏ گويد و از غير او نمي ‏ترسد.
و در همان کتاب به سند خود از حضرت ابي عبد اللَّه صادق ‏عليه السلام آورده که فرمود: رسول خدا صلي الله عليه و آله فرمود: پروردگارم مرا به معراج برد و از پشت حجاب به من وحي کرد آنچه وحي کرد و به من فرمود: اي محمد! هر آن‏که يکي از دوستان مرا خوار کند به جنگ من سنگر گرفته، و هرکه با من جنگ کند با او جنگ نمايم. گفتم: پروردگارا! اين وليّ تو کيست؟ فرمود: او کسي است که براي تو و وصيّ تو و ذرِّيه شما به ولايت بر تو پيمان گرفته‏ام. [۴]
چون اين را دانستي مي ‏گويم: در وجوب محبّت و دوستي اولياي خدا و وجوب‏ بغض و دشمني با دشمنان خدا ترديدي نيست بلکه از ضروريات مذهب ماست، عقل و نقل نيز بر آن دلالت دارند.

امّا عقل: شايد نياز به بيان نداشته باشد.
و امّا نقل: متواتر است ولي ما به ذکر چند روايت اکتفا مي‏کنيم:
۱ – در کافي به سند صحيحي از حضرت ابوجعفر ثاني امام جواد عليه السلام از پدرش از جدّش روايت شده است که امير المؤمنين‏ عليه السلام فرمود: رسول خدا صلي الله عليه و آله فرمودند: خداوند اسلام را آفريد و براي آن ميدان و نور و درّ و ياوري قرار داد، عرصه ميدان اسلام قرآن و نور آن حکمت، و درّ آن نيکي و معروف است، امّا انصار و ياران آن من و خاندانم و شيعيان ما هستيم. پس خاندان من و شيعيانشان را دوست بداريد که: وقتي در معراج به آسمان دنيا برده شدم، جبرئيل مرا به اهل آسمان معرفي کرد، خداوند محبّت من و محبّت خاندانم و شيعيانشان را در دل فرشتگان به وديعت سپرد، که اين محبّت تا روز قيامت نزد آن‏ها امانت است، سپس مرا به سمت اهل زمين فرود آورد، و مرا به اهل زمين معرفي نمود، پس خداوند – عزّ و جلّ – محبّت من و خاندان من و شيعيانشان را در دل‏هاي مؤمنين امّتم قرار داد. بنابراين مؤمنان امّت من امانت مرا تا روز قيامت حفظ مي ‏کنند. آگاه باشيد که اگر کسي از امّت من در تمام عمرش – که همه دوران‏ها را پر کند – خداوند – عزّ و جلّ – را عبادت کند ولي خداي – عزّ و جلّ – را در حالي که بغض خاندانم و شيعيانم را در دل داشته باشد ملاقات نمايد، خداوند سينه‏ اش را جز به نفاق نگشايد. [۵]
۲ – همچنين در اصول کافي به سند خود از يعقوب بن الضحاک از يکي از اصحاب ما – که سرّاج و خدمتگزار حضرت ابوعبد اللَّه صادق ‏عليه السلام بود – چنين آورده است: امام صادق‏ عليه السلام در حيره بود، من و عدّه‏اي از دوستانش را براي انجام کاري فرستاد – تا آن‏جا که گويد: بازگشتم و – سخن از قومي به ميان آمد، عرض کردم: فدايت شوم! ما از آن‏ها بيزاري مي ‏جوييم، چون آن اعتقادي که ما داريم آن‏ها ندارند، شما از آن‏ها بيزاري مي‏ جوييد؟ عرض کردم: آري. فرمود: پس نزد ما هم چيزهايي هست که شما نمي ‏دانيد، شايسته است که از شما بيزاري بجوييم؟ عرض کردم: فدايت شوم، خير. فرمود: و همچنين مطالبي نزد خداوند هست که نزد ما نيست پس بايد خداوند ما را دور بيندازد؟ عرض کردم: نه سوگند به خدا قربانت گردم. فرمود: پس آن‏ها را دوست بداريد و از آن‏ها بيزاري مجوييد، بعضي از مسلمان‏ها يک سهم و بعضي دو سهم از ايمان دارند. [۶]
۳ – در باب «الحبّ في اللَّه» در کتاب کافی از حضرت ابوعبد اللَّه صادق ‏عليه السلام روايت شده که فرمود: از محکم‏ترين گيره ‏هاي ايمان اين‏که [شخص] در راه خدا محبّت کند، و در راه خدا حکم گيرد، و در راه خدا ببخشد، و در راه خدا منع کند. [۷]
۴ – و نيز در همان باب از کتاب کافی روايت از آن حضرت از رسول خدا صلي الله عليه و آله آمده که فرمود: کدام يک از گيره‏ هاي ايمان محکم‏تر است؟ اصحاب گفتند: خدا و رسولش بهتر مي ‏دانند، و بعضي گفتند: نماز. بعضي گفتند: زکات. برخي گفتند: روزه. و بعضي گفتند: حج و عمره. و بعضي گفتند: جهاد. آن‏گاه رسول خدا صلي الله عليه و آله فرمود: براي هر يک از آنچه گفتيد فضيلتي هست ولي اين‏ها نيست، و امّا محکم‏ترين گيره ‏هاي ايمان محبّت در راه خدا و بغض در راه خدا و دوستي دوستان خدا و بيزاري از دشمنان خداست.
۵ – و از حضرت صادق‏عليه السلام روايت شده است: هر کس دوستي در راه دين و خشم به خاطر دين نداشته باشد، دين ندارد. [۸] مي‏گويم: اين‏ها قسمتي از اخبار است که بر وجوب محبّت اوليا و دوستان خدا دلالت دارد، و چون اين مطلب روشن شد، مي‏گويم: ترديدي نيست که هرچه ايمان کامل‏تر باشد، محبّت نسبت به اهل ايمان هم شديدتر خواهد بود، و هرچه مؤمن کامل‏ تر باشد شايسته است که محبّت نسبت به او شديدتر و بيشتر باشد، زيرا که اين محبّت به سبب ارتباط ايماني است که بين مؤمنين وجود دارد. با اين بيان واجب است که محبّت تو نسبت به امام زمانت که اصل و گيره ايمان و کوه ولايت و قله آن است شديدتر و قوي‏تر از محبّت نسبت به تمام مؤمنين باشد، بلکه بايد آن حضرت را از پدر و فرزند و بلکه از خودت هم بيشتر دوست بداري چنان‏که آيه شريفه:
«قُلْ إِنْ کانَ آبآؤُکُمْ وَ أَبْنآؤُکُمْ وَ إِخْوانُکُمْ وَ أَزْواجُکُمْ وَ عَشِيرَتُکُمْ وَ أَمْوالٌ اقْتَرَفْتُمُوها وَ تِجارَةٌ تَخْشَوْنَ کَسادَها وَ مَساکِنُ تَرْضَوْنَها أَحَبُّ إِلَيْکُمْ مِنَ اللَّهِ وَ رَسُولِهِ وَ جِهادٍ فِي سَبِيلِهِ فَتَرَبَّصُوا حَتّي يَأْتِيَ اللَّهُ بِأَمْرِهِ»؛ [۹] (بگو چنانچه پدران و فرزندان و برادران و همسران و خويشاوندان و اموالي که جمع کرده‏ايد و تجارتي که از کسادي آن مي ‏ترسيد، و منزل‏هايي که خوشايند شما است را، از خدا و رسول او و جهاد در راه او بيشتر دوست داريد، پس منتظر باشيد تا خداوند امر حتمي و نافذش را جاري سازد.) بر آن دلالت دارد، و نيز حديثي که در دارالسلام و غير آن از علل الشرايع نقل شده است که رسول خدا صلي الله عليه و آله فرمود: هيچ بنده‏اي ايمان نمي‏آورد تا اين‏که من نزد او از خودش محبوب‏ تر باشم، و به عترت من از عترت و بستگان خودش بيشتر محبّت داشته باشد، و خاندان مرا از خاندان خودش بيشتر دوست بدارد، و ذات من نزد او از ذات خودش محبوب ‏تر باشد. [۱۰]
نکته اين‏که: پوشيده نيست که محبّت امري است قلبي و کيفيتي است نفساني، ولي آثار و نشانه‏هاي آشکاري دارد که به وسيله آن‏ها درجات و مراتب محبّت تو نسبت به محبوب شناخته مي ‏شود، از جمله آن نشانه‏ها اين‏که: اگر از نظرت غايب شود در دعا کردن براي او اهتمام بورزي، و اگر مصيبتي برايش رخ دهد براي او غمگين شوي، مگر نمي ‏بيني که هرگاه فرزند شايسته خوشروي وارسته‏اي داشته باشي و آن فرزند به سفري برود که جايش را نداني، هيچ ساعتي از شب و روزت از فکر او بيرون نمي ‏روي و پيوسته برايش دعا مي‏ کني، و از مؤمنين و صالحين تقاضا مي ‏کني که براي او دعا کنند، آيا اين کار جز به خاطر محبّت و علاقه شديد است؟ بنابراين اي کسي که مدّعي محبّت مولاي خودت هستي آيا روزي بر شما مي ‏گذرد که او را فراموش نکني؟ پس در غيبت او برايش دعا بسيار کنيد و فرصت را غنيمت بشماريد.
موضوع دوم: اينکه دوستي ما مقتضي اين است که در دعا کردن براي آن حضرت کوشش و جدّيت داشته باشيم. دعا کردن براي محبوب در نهاد افراد بشر نهفته و با سرشت آنان آميخته است، و اين امر کاملاً واضح است، ولي منظور ديگري را در اين‏جا دنبال مي ‏کنيم اين‏که: لازم است دعاي براي آن حضرت را بر هر دعايي مقدم بداريم. توضيح اين مطلب به مقدّمه ‏اي نياز دارد که مي‏آوريم، انگيزه‏ ها و اسباب محبّت سه چيز است: لذّت و نفع و نيکي. مهم‏ترين و کاملترين اين انگيزه‏ها سومين آن‏هاست، [۱۱] بلکه مي‏توان گفت: آن دو سبب اوّل و دوم هم به اين سبب برمي ‏گردد.
منظور از نيکي و خير اين است که وجود چيزي به وجهي از وجوه خير و نيک باشد، که هرگاه انسان بداند وجود چيزي يا شخصي مايه نيکي و خير است از روي طبع آن را دوست مي ‏دارد هرچند که از آن، خير به او نرسد و هرچه خيرش بيشتر باشد علاقه و محبّت انسان نسبت به او زيادتر مي ‏گردد، البته برحسب درجات معرفت و شناخت خيرهاي وجود او. حال که اين مقدّمه را دانستي بدان که تمام انگيزه ‏هاي موجب محبّت در وجود مولاي ما حضرت حجّت – عجّل اللَّه فرجه الشريف – جمع است. امّا لذّت، کدام لذّت براي مؤمن شيرين‏تر و بالاتر از زيارت جمال مبارک آن حضرت و تشرّف به وصال اوست؟ که لذت‏هاي ظاهري و باطني آن به قدري زياد است که نمي‏ توانم بشمارم، لذا امير المؤمنين ‏عليه السلام از روي شوق ديدارش آه مي ‏کشيد – چنان‏که در حديثي در غيبت نعماني آمده است -. [۱۲]
و امّا نفع: تمام منافع و بهره‏ ها به برکت وجود آن حضرت به خلايق مي ‏رسد، اضافه بر منافع و آثار مخصوصي که متوقف بر ظهور آن حضرت است، و چه خوش گفته‏اند به عربي:
«لَقَدْ جُمِعَتْ فِيهِ الَمحاسِنُ کُلُّها»؛ به راستي که همه خوبي‏ها در او جمع گرديده است.
و به فارسي سروده‏اند:
[رخ يوسف کف موسي دم عيسي داري] – آنچه خوبان همه دارند تو تنها داري
و امّا خيرات وجودش: عقل‏هاي ما کوتاه و انديشه‏ هاي ما پايين ‏تر است از اين‏که آن‏ها را درک کنيم، که جز اندکي از علم داده نشده ‏ايم، ولي هرکس به قدر فهم و هر مؤمني به اندازه سهم خود مطلب را درمي ‏يابد. هر که معرفتش نسبت به خيرات وجود شريف آن جناب بيشتر باشد، دعا کردن در نظر او مهم‏تر است، زيرا که اهتمام و کوشش در دعا از کمال محبّت و دوستي سرچشمه مي ‏گيرد، و کمال محبّت از کمال معرفت حاصل مي ‏شود و اين يکي از وجوه شدّت اهتمام ائمه ‏عليهم السلام در دعا کردن براي آن جناب و درخواست تعجيل فرجش از درگاه خداوند مي ‏باشد.
نتيجه اين‏که: دوستي و محبّت و ولاي ما نسبت به آن حضرت موجب اهتمام و کوشش ما در دعا براي فرجش مي ‏باشد، که بيشتر و پيش ‏تر از دعا کردن براي خودمان و آنچه مربوط به ما است لازم است براي آن جناب دعا کنيم.
موضوع سوم: ولايت آن حضرت بر ما: وِلايت در اين‏جا – به کسر واو – به معني سلطه و استيلاء و سرپرستي است، و منظور از ولايت آن حضرت بر ما همان است که در آيه شريفه: «اَلنَّبِيُّ أَوْلي بِالمُؤْمِنِينَ مِنْ أَنْفُسِهِمْ»؛ (پيامبر نسبت به مؤمنان از آنان نسبت به خودشان سزاوارتر است.) به آن تصريح شده،
و هرگاه يقين و باور داشته باشيم که آن حضرت در تمام آنچه متعلق به ماست، از خود ما شايسته ‏تر و اولي است، بر خود لازم خواهيم دانست که در همه چيزهايي که مورد علاقه ما است آن حضرت را اولي و شايسته‏ تر بدانيم و مقدّم بداريم. و احتمال دارد که در عبارت زيارت جامعه همين معني منظور باشد که مي‏خوانيم: «وَ مُقَدِّمُکُمْ أَمامَ طَلِبَتِي وَ حَوائِجِي وَ إِرادَتِي فِي کُلِّ أَحْوالِي وَ أُمُورِي»؛ (و شما را بر خواسته‏ ها و نيازها و تصميم ‏هاي خودم مقدّم مي ‏دارم.) پس ولايت آن حضرت موجب اين است که ما در تمام امور آن جناب را مقدّم بداريم، و از مهم‏ترين امور دعاست که کليد هر خير و صلاح هر پرهيزکار مي‏باشد، پس شايسته است که آن حضرت را بر خود و هر که مورد علاقه ماست در دعاي براي فرج و عافيت سزاوارتر بدانيم.

(رک: مکیال المکارم؛ محمدتقی موسوی اصفهانی؛ مترجم مهدی حائری قزوینی)
———————————————————————————————-
[۱] سوره يونس، آيه ۶۳.
[۲] کافي ۳۵۱:۲.
[۳] کافي ۳۵۲:۲.
[۴] کافي ۳۵۳:۲.
[۵] کافي ۴۶:۲.
[۶] کافي ۴۳:۲.
[۷] کافي ۱۲۵:۲.
[۸] کافي ۱۲۷:۲.
[۹] سوره توبه، آيه ۲۴.
[۱۰] علل الشرايع: ۱۴۰.
[۱۱] زيرا که غالباً آن دو سبب نخستين در معرض زوال و از بين رفتن است که محبّت نيز از بين مي‏رود، ولي وجود مولاي ما حضرت صاحب الزمان – صلوات اللَّه عليه – منافع وجودش پيوسته موجود است و لذّت مؤمن به وجود آن حضرت پايدار است. (مؤلف).
[۱۲] الغيبة النعماني: ۲۱۴.