نام: حجت بن حسن
کنیه ها: بوالقاسم
پدر: حسن عسکری
مادر: نرجس خاتون
زادروز: ۱۵ شعبان سال ۲۵۵ یا ۲۵۶ ق. (۲۹ ژوئیه ۸۶۹ یا ۸۷۰ م.)
زادگاه: سامرا
برخی از لقب ها مهدی، قائم، بقیةالله، حجةالله، صاحب‌الزمان، المنتظَر، غائب، صاحب‌الأمر، ولی عصر، اباصالح، منصور
طول عمر پیش از امامت: ۵ سال : ۲۵۵–۲۶۰
دوران امامت غیبت صغری، ۶۹ سال: ۲۶۰–۳۲۹ ق. (۸۷۴–۹۴۱ م). غیبت کبری، ۳۲۹ ق. (۹۴۱ م.) تاکنون.
حجت بن حسن فرزند حسن بن علی عسکری (امام یازدهم) دوزادهمین و آخرین امام و همان مهدی موعود می‌باشد. نام اصلی او و نیز کنیه‌اش همانندپیامبر اسلام محمّد است. همچنین امام زمان، قائم آل محمد و مهدی موعود از القاب اوست.زادروز وی در ۱۵ شعبان ۲۵۵ یا ۲۶۰ ق. (۲۶ ژوئیه ۸۶۹ یا ۸۷۰ م.) و زادگاه اش در سامرّا است. نام پدرش حسن بن علی عسکری است و نام مادرش به عربی نرجس خاتون و به رومی ملیکا. برخی از لقب ها ایشان:مهدی، قائم، بقیةالله، حجةالله ،صاحب‌الزمان، المنتظَر، غائب، صاحب‌الأمر، ولی عصر، اباصالح ،منصور کلینی (و. ۳۲۹ ق./ ۹۴۱ م.) در احادیث باب غیبت کتاب اصول کافی که در خلال این دوره گرد آورده است، به موضوع غیبت و علّت آن پرداخته است. به خصوص نعمانی در کتاب الغیبه به تبیین نظریه غیبت از طریق احادیث پرداخت و ضرورت وجود امام را با روایات متقن نبوی و ولوی بیان داشت. پس از وی ابن بابویه(و. ۳۸۱ ق./ ۹۹۱ یا ۹۹۲ م.) در کتاب کمال الدین در مقدّمه کتاب به تمام اشکالات مطرح شده در آن تاریخ از سوی زیدیه، اسماعیلیه و … در موضوع امام غایب پاسخ داد و سپس به سابقه غیبت در میان انبیای الاهی پرداخت و سرانجام با روایات رسیده از سیزده معصوم (پیامبر خدا و فاطمه زهرا و یازده امام دیگر) پایه های وجود امام غایب را پولادین ساخت. از سوی دیگر متکلّمان شیعی از جمله شیخ مفید (و. ۴۱۳ ق./ ۱۰۲۳ م.) و شاگردانش به خصوص سیّد مرتضی (۳۸۵-۴۶۰ ق.) به تدوین نظریات کلامی امامت جهت تبیین ضرورت وجود امام زنده در شرایط غیبت پرداختند.
طول عمر ایشان:
پس از درگذشت ابامحمّد حسن عسکری، امام یازدهم، در سن ۲۸ سالگی، حضرت مهدی در پنج سالگی به امامت رسید. امامت او را به دو دوره غیبت و ظهور تقسیم می‌شود. غیبت از سال ۲۶۰ ق. آغاز شده و تا کنون استمرار داشته است و تا هر زمان که خدا بخواهد ادامه خواهد یافت. دوره غیبت شامل دو بخش است: از سال ۲۶۰تا ۳۲۹ ق. دوره را غیبت صغری می نامند. در این دوره شیعیان از طریق وکلا و سفرای امام با وی در ارتباط بودند، این دوره با مرگ آخرین سفیر (علی بن محّمّد سیمری)، اتمام یافت و دیگر شیعیان با امام در ارتباط مستقیم نبودند. این دوره غیبت کبری نامیده می شود. آن حضرت پس از پایان دوره غیبت با عنوان مهدی، قیام خواهد کرد و حکومت جهانی را برپاخواهد ساخت و یکتا پرستی و عدل و داد را در تمام گیتی گسترش خواهد داد؛ دین اسلام را احیا خواهد نمود و پیرایه ها را از ان خواهد زدود، و احکام فراموش شده و یا متروک گشته را مجدداً بیان خواهد کرد و وعده الاهی مبنی بر حاکمیّت صالحان بر زمین و غلبه اسلام بر سایر ادیان را تحقق خواهد بخشید. لذا مسلمانان به ویژه شیعیان منتظر فرج و قیام حجت بن حسن هستند.
منابع مربوط به حجت بن حسن به چند دسته تقسیم می‌شود: نخست، منابعی است که در دوران پیش از سال ۲۶۰ و قبل از امامت حجت بن حسن تألیف شده‌است. در سده‌های اوّل تا سوم کتاب‌هایی در این باره نوشته شده‌است که چند اثر از آن ها در دست است. کتاب سلیم بن قیس هلالی (و. ۸۰ ق.) و الغیبه و الرجعه اثر فضل بن شاذان نیشابوری (و. ۲۶۰ ق.) از جمله منابع پیش از ولادت امام مهدی می باشند. در این دو اثر، از او به عنوان امام دوازدهم نام برده شده‌است. دوم، منابعی است که در بین سال‌های ۲۶۰ تا ۳۲۹ ق.، موسوم به غیبت صغری، تألیف شده‌است. این منابع شامل دو دسته کتاب می‌شود. یکی کتاب‌هایی است که شیعیان در تثبیت و تبیین اعتقادت خود نوشته‌اند. مهمترین این منابع آثار المحاسن اثر احمد بن محمد بن خالد برقی (و. ۲۷۴ ق.) و بصائر الدرجات اثر محمد بن حسن بن فروخ صفار (و. ۲۹۰ ق.) و اثر ابوسهل نوبختی (و. ۳۱۱ ق.) (که از آثار نوبختی فقط بخش اندکی امروز در دست است) و اثر حدیثی شیخ کلینی (و. ۳۲۹ ق.) به نام اصول کافی که از ۴۰۰ اثر مکتوب قرن ۱ و ۲ و ۳ق. شیعه گرد آمده است. کلینی آثار دیگر نیز داشته است که امروز در دست نیست و اثر ابن قبه رازی که فقط بخش اندکی از اثر آن امروز در دست است.
سوم، منابعی است که در بین سال‌های ۳۲۹ (پایان دوره وکالت و سفارت) تا ۴۶۰ق. (وفات شیخ طوسی) تألیف شده‌است. در این دوره کتاب‌های متعددی در باره امام دوازدهم و غیبت وی توسّط شیعه نوشته شده‌است. از نخستین کتاب‌های این دوره الغیبه نعمانی است که حدود سال ۳۴۲ ق. یعنی سیزده سال پس از پایان دوره وکالت و سفارت نوشته شده‌است. شیخ مفید در کتاب الارشاد گفته است «هر کس اخبار غیبت امام عصر(عجل‌الله تعالی فرجه‌الشریف) را می‌خواهد، به کتاب غیبت نعمانی رجوع کند که در این باب کتاب جامعی است.» از کتاب‌های اصلی این دوره می‌توان کمال الدین و تمام النعمه اثر شیخ صدوق (ابن بابویه) (۳۰۵ – ۳۸۱ ق.) الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد اثر شیخ مفید (۳۳۶ – ۴۱۳ ق.) و الغیبه اثر شیخ طوسی (۳۸۵- ۴۶۰ ق.) را می توان نام برد. در کتاب‌های سده‌های چهارم و پنجم به خصوص رجال نجاشی، رجال شیخ طوسی، الفهرست شیخ طوسی، از او نام برده شده‌است. به نوشته پاینده مهمترین منبع تاریخی این دوره کتاب مروج‌الذهب مسعودی (و. ۳۴۶ ق./۹۵۷ م.) است که نگارش آن از ۳۳۲ هجری آغاز شده است. او به تبیین شرایط تاریخی این دوره و وضعیت جامعه شیعه می پردازد. (مروج‌الذهب ترجمه ابوالقاسم پاینده ج ۱ : ۲ انتشارات علمی و فکری، چاپ پنجم، ۱۳۷۴ ش)
چهارم، منابعی است که بعد از سال ۴۶۰ ق. تألیف شده‌است. نویسندگان این دوره عمدتاً مطالب کتاب‌های پیشین را در شکل های جدید نوشته‌اند. گاهی نیز به وقایع عصر خویش اشاره کرده و از افرادی یاد کرده اند که در زمان ایشان به حضور امام مهدی راه یافته است و از آن امام بهره برده است. از شخصیّت های برگزیده این دوره از چند تن باید یاد کرد: یکی از آنان سیّد علی بن طاووس حلّی (۵۸۹ – ۶۶۴ ق.) است. کتاب های ابن طاووس از امتیازات بسیاری برخوردار است. کتابشناس معاصر اتان گلبرک در اثر خود با نام کتابخانه ابن طاووس (که به فارسی ترجمه شده ) آثار وی را ستوده است.
ابن طاووس از آثار کهن مدارک زیادی در باره امام مهدی (حجّت بن حسن) نقل کرده است. زیرا کتابخانه وی حاوی کتاب های کهن و منحصر به فرد بوده و از آن کتب مطالب زیادی را در آثار خود نقل کرده است. نیز خود وی از شخصیّت هایی است که با امام مهدی در ارتباط بوده و از اخبار داخلی ایشان اطّلاع داشته است.
شخصیّت دیگر سیّد محمدمهدی طباطبایی ملقّب به بحر العلوم (۱۱۵۵- ۱۲۱۲ ق.) است. او نیز ماجراهای زیادی در ارتباط با امام مهدی نقل کرده است و خودش نیز به حضور آن امام بارها راه یافته است.
آثار نگارش یافته در این دوره بالغ بر چند هزار اثر است که در کتابنامه های مهدویت فهرست شده است.
آخرین دیدگاه‌ها