پیامبر خدا در دوران ۲۳ سال نبوت خویش یکی از اساسی ترین بنیادهای دین خود، یعنی امامت و سرپرستی مسلمین پس از خود را، بسیار جدّی دنبال کردند و در جای جای دوران حیات خویش این موضوع را برای مسلمانان متکرّر بیان داشتند و فراوانی سخنان آن حضرت در موضوع امامت و وصایت موجب شد این گونه روایات میان عامّه و خاصّه به حدّ تواتر (یعنی مقداری که نتوان آن را انکار کرد) نقل شود. یکی از آن دسته کلمات آن حضرت روایت ضرورت شناخت امام زمان است که نشناختن آن مرگی چون مرگ زمان جاهلیت (دوران کفر و نفاق و انکار خدا و سفرای آسمانی) را به دنبال دارد.
الف – اصل حدیث:
۱ ـ من لم یعرف امام زمانه مات میتة جاهلیة.
۲ ـ من مات بغیر امام مات میتة جاهلیة.
۳ ـ من مات لیلة و لیس فی عنقه بیعة امام مات میتة جاهلیة.
۴ ـ من مات و لا امام له مات میتة جاهلیة.
۵ ـ من مات و لا بیعة علیه مات میتة جاهلیة.
۶ ـ من مات و لا طاعة علیه مات میتة جاهلیة.
۷ ـ من مات و لم یعرف امام زمانه فلیمت ان شاء یهودیّاً و ان شاء نصرانیّاً.
۸ ـ من مات و لم یعرف امام زمانه، مات میتة جاهلیة.
۹ ـ من مات و لیس علیه امام جامع فقد مات میتة جاهلیة.
۱۰ ـ من مات و لیس علیه امام، فمیتته میتة جاهلیة.
۱۱ ـ من مات و لیس علیه امام مات میتة جاهلیة.
۱۲ ـ من مات و لیس (لیست) علیه طاعة مات میتة جاهلیة.
۱۳ ـ من مات و لیس فی عنقه بیعة مات میتة جاهلیة.
۱۴ ـ من مات و لیس لامام جماعة علیه طاعة مات میتة جاهلیة.
۱۵ ـ من مات و لیس له امام فمیتته میتة جاهلیه.

ب – احادیث مشابة.
۱ ـ لیس احد یفارق الجماعة شبراً فیموت، الا مات میتة جاهلیة.
۲ ـ من خالف المسلمین قید شبر ثم مات، مات میتة جاهلیة.
۳ ـ من خرج عن الطاعة و فارق الجماعة فمات، مات میتة جاهلیة.
۴ ـ من خرج من الجماعة قید شبر، فقد خلع ربقة الاسلام من رأسه.
۵ ـ من خرج من السلطان شبرا، مات میتة جاهلیة.
۶ ـ من خرج من الطاعة او فارق الجماعة فمات، فمیتته جاهلیة.
۷ ـ من خرج من الطاعة و فارق الجماعة … فلیس منی و لست منه.
۸ ـ من خلعها بعد عهدها، لقی الله و لا حجة له.
۹ ـ من خلع یدًا من طاعة، لقی الله یوم القیامة لا حجة له.
۱۰ ـ من خلع یدا من طاعة مات میتة جاهلیة.
۱۱ ـ من فارق الجماعة او خلع یدا من طاعة، مات میتة جاهلیة.
۱۲ ـ من فارق الجماعة شبرا فمات، فمیتته جاهلیة.
۱۳ ـ من قتل تحت رأیة عمیة تدعوا عصبیة او ینصر عصبیة فقتله (قتلة) جاهلیة.
۱۴ ـ من مات تحت رایة عصبیة، فقتلته قتلة جاهلیة.
۱۵ ـ من مات علی غیر طاعة مات لا حجة له.
۱۶ ـ من مات و هو مفارق للجماعة، مات میتة جاهلیة.
۱۷ ـ من نزع یداً من طاعة الله و فارق الجماعة ثم مات، مات میتة جاهلیة.
۱۸ ـ من نزع یداً من طاعة، جاء یوم القیامة لا حجة له.
پ – مصادر احادیث:
۱ ـ «المسند» ابوداود سلیمان بن داود الطیالسی (م. ۲۰۴ ق) از عبدالله بن عمر به این لفظ: «من مات بغیر امام مات میتة جاهلیة، و من نزع یداً من طاعة جاء یوم القیامة لاحجة له».
۲ ـ «المصنف» یا «الجامع الکبیر فی الحدث» اثر حافظ عبدالرزاق بن همام صغانی یمانی (م. ۲۱۱ ق) ۱۱: ۳۳۰ حدیث ۱۹۰۰۵ به این لفظ: «من فارق الجماعة شبرا فمات مات میتة جاهلیة».
۳ ـ «السنن» سعید بن منصور خراسانی (م. ۲۲۷ ق) از عامر بن ربیعه صحابی به این لفظ: «من مات و لیست علیه طاعة مات میتة جاهلیة» به نقل از کنز العمال.
۴ ـ «المسند» اثر حافظ ابوالحسن علی بن جعد جوهری (م. ۲۳۰ ق) ۲ : ۸۵۰ حدیث ۲۳۷۵ چاپ  کویت، از عبدالله بن عامر، از پدرش عامر بن ربیعه، به این لفظ: «من مات و لیست علیه طاعة مات میتة جاهلیة، و من خلعها بعد عقدها ایاها لقی الله و لا حجة له.»

۵ ـ «طبقات الکبری» اثر محمد بن سعد کاتب واقدی (م. ۲۳۰ ق) ۵: ۱۰۷ چاپ لیدن و ص ۱۴۴ چاپ بیروت، به این لفظ: «من مات و لابیعة علیه مات میتة جاهلیة» از عبدالله بن عمر، و کنز العمال ۱: ۱۰۳ حدیث ۴۶۳.
۶ ـ «المصنّف» اثر حافظ ابن أبی شیبه، أبوبکر عبد الله بن محمد، (م. ۲۳۴ ق) ۱۵: ۲۴ حدیث ۱۹۰۰۵ به این لفظ: «من فارق الجماعة شبراً فمات مات میتة جاهلیة» و ص ۳۸ حدیث ۱۹۰۴۷ از  عبدالله بن عامر، از پدرش به این لفظ: «من مات و لا طاعة علیه مات میتة جاهلیة، و من خلعها بعد عقده ایاها فلاحجة له» و حدیث دیگری به این لفظ: «من مات و لیست علیه طاعة، مات میتة جاهلیة» و ص ۵۲، حدیث ۱۹۰۹۰ به این لفظ: «من ترک الطاعة و فارق الجماعة فمات، فمیتتة جاهلیة، و من خرج تحت رایة عمیة یغضب لعصبیة او ینصر عصبة او یدعوا الی عصبة، فقتل فقتلته جاهلیة». و کنز العمال ۶: ۶۵ حدیث ۱۴۸۶۱.
۷ ـ «المعیار و الموازنة» اثر علامه متکلم ابوجعفر اسکافی (م. ۲۴۰ ق) : ۲۴ به این لفظ: «من مات و لا امام له مات میتة جاهلیة» از عبدالله بن عامر.
۸ ـ «نقض العثمانیة» اثر علامه ابوجعفر اسکافی (م. ۲۴۰ ق) : ۱۱ ـ ۱۲ و شرح نهج البلاغة؛ اثر ابن ابی الحدید ۱۳:  ۲۴۲ به لفظ فوق.
۹ ـ «المسند» امام احمد بن حنبل (م.۲۴۱ ق) ۲: ۸۳ و ۱۵۴ به این لفظ: «من مات و هو مفارق للجماعة مات میتة جاهلیة» و ص ۱۱۱ به این لفظ: «من مات و قد نزع یده من بیعة کانت میتته میتة ضلال» از ابن عمر، و ص۲۹۶ به این لفظ: «من خرج من طاعة و فارق الجماعة مات میتة جاهلیة» از ابوهریره و ۳: ۴۴۶ به این لفظ: «من مات و لیست علیه طاعة مات میتة جاهلیة» ۴: ۹۶ به این لفظ: «من مات بغیر امام مات میتة جاهلیة» از معاویة بن ابی سفیان.
۱۰ ـ «الاموال» اثر حمید بن زنجویه (م.۲۵۱ ق) ۱: ۸۱ دیث ۴۰ چاپ ریاض از ابوهریره به این لفظ: «من خرج من الطاعة او فارق الجماعة فمات، فمیتتة جاهلیة» و ص ۸۲ حدیث ۴۲ به این لفظ: «من مات و لیست علیه طاعة مات میته جاهلیة، و ان خلعها بعد عقدها فی عنقه لقی الله و لیست له حجة» از عبدالله بن عامر بن ربیعه، از پدرش و حدیث ۴۳ از ابن عمر به این لفظ «من مات علی غیر طاعة مات لاحجة له و من مات قد نزع یدا من بیعة کان علی الضلال».
۱۱ ـ «السنن» اثر امام عبدالله بن عبدالرحمن تمیمی سمرقندی دارمی (م. ۲۵۵ ق) ۲: ۲۴۱ به این لفظ: «لیس من احد یفارق الجماعة شبرا فیموت، الا مات میتة جاهلیة» از ابن عباس.
۱۲ ـ «صحیح البخاری» اثر محمد بن اسماعیل بخاری (م. ۲۵۶ ق) ۲: ۱۳ و چاپ مصر ۹: ۵۹، باب الفتن از ابن عباس به این لفظ: «من خرج من السلطان شبراً مات میتة جاهلیة» و بهذا اللفظ: «من فارق الجماعة شبراً فمات (الا مات خ ل.) میتة جاهلیة».
۱۳ ـ «تاریخ الکبری» اثر بخاری ۶: حدیث ۲۹۴۳ از عامر بن ربیعه، از پدرش به این لفظ: «من مات و لیست علیه طاعة مات میتة جاهلیة» و در ۴: ۵۴، حدیث ۱۹۳۸ به این لفظ: «من فارق الجماعة قید شبر فقد فارق الاسلام».
۱۴ ـ صحیح مسلم نیشابوری (م.۲۶۱ ق) ۶: ۲۱ ـ ۲۲، حدیث ۱۴۸۹ به این لفظ: «من مات و لیس فی عنقه بیعة مات میتة جاهلیة» از عبداللّه بن عمرو «من خرج من الطاعة و فارق الجماعة، فمات، مات میتة جاهلیة» و «من فارق الجماعة شبرا فمات فمیتته جاهلیة». و در ۸: ۱۰۷ به این لفظ: «من لم یعرف امام زمانه فمات میتة جاهلیة»
۱۵ ـ «العلل الوارده فی الاحادیث» اثر ابوالحسن علی بن عمر بن احمد بن مهدی بغدادی دارالقطنی شافعی (م. ۳۸۵ ق) ۷: ۶۳ به این لفظ: «من مات لغیر امام مات میتة جاهلیة» به سه سند یکی معاویة بن ابی سفیان و دو تا از ابوهریرة.
۱۶ ـ «الزوائد» اثر احمد بن عمر بزار (م.۳۲۰ ق) ۱: ۱۴۴ و ۲: ۱۴۳ به این لفظ: «من مات و لیس علیه امام فمیتته میتة جاهلیة، و من مات تحت رایة عصبیة، فقتلته قتلة جاهلیة».
۱۷ ـ «الکنی و الاسماء» اثر حافظ دولابی (م.۳۲۰ ق) ۲: ۳ چاپ دائرة المعارف حیدرآباد به این لفظ: «من مات و لیس علیه امام جامع فقد مات میتة جاهلیة، و من خرج من الجماعة فقد خلع ربقة الاسلام من عنقه» از ابن عمر.
۱۸ ـ «العقد الفرید» اثر ابوعمر، احمد بن محمد بن عب دربه اندلسی (م. ۳۲۷ ق) ۱: ۹، سطر ۱۲ به این لفظ: «من فارق الجماعة او خلع یدا من طاعة، مات میتة جاهلیة».
۱۹ ـ «صحیح ابن حبان»، ابوحاتم محمد بن حبان تمیمی، بستی شافعی (م. ۳۵۴ ق) حدیث ۴۴ به این لفظ: «من مات و لیس له امام مات میتة جاهلیة».
۲۰ ـ «کتاب المجروحین» ابوحاتم محمد بن حبان تمیمی، بستی شافعی (م. ۳۵۴ ق) ۱: ۲۸۰ به این لفظ: «من فارق جماعة المسلمین قید شبر فقد خلع ربقة الاسلام من عنقه، و من مات و لیس علیه امام فمیتته میتة جاهلیة، و من مات تحت رایة عمیة یدعوا الی عصبیة او ینصر فقتله جاهلیة» از ابن عباس.
۲۱ ـ «المعجم الکبیر» حافظ ابوالقاسم طبرانی (م. ۳۶۰ ق) ۱۰: ۳۵۰، حدیث ۱۰۶۸۷ به این لفظ: «من فارق جماعة المسلمین قید شبر فقد خلع ربقة الاسلام من عنقه و من مات و لیس علیه امام فمیتته جاهلیة و من مات تحت رأیة عمیة یدعوا الی عصبیة او ینصر عصبیة فقتله جاهلیة» از ابن عباس و ۱۹: ۳۸۸، حدیث ۹۱۰ چاپ بغداد به این لفظ: «من مات بغیر امام مات میتة جاهلیة» از معاویة، و به این لفظ «من مات و لیست علیه طاعة مات میتة جاهلیة» از عامر بن ربیعة و کنزالعمال ۶: ۶۵، حدیث ۱۴۸۶۱.

۲۲ ـ «المعجم الاوسط» حافظ ابوالقاسم طبرانی (م. ۳۶۰ ق) ۱: ۱۷۵، حدیث ۲۲۷ به این لفظ: «من مات و لا بیعة علیه مات میتة جاهلیة».
۲۳ ـ «الکامل فی ضعفاء الرجال» ابواحمد عبد الله بن محمد، معروف به ابن عدی جرجانی (م. ۳۶۵ ق) ۵: ۱۸۶۹ به این لفظ: «من مات و لیس علیه طاعة، مات میتة جاهلیة» از عامر بن ربیعة.
۲۴ ـ «المستدرک للصحیحین»، حاکم نیشابوری (م. ۴۰۵ ق) ۱: ۷۷ و ۱۱۷ از ابن عمر به این لفظ: «من مات و لیس علیه امام جماعة فان موتته موتة جاهلیة».
۲۵ ـ «المغنی» القاضی القضاة المعتزلی، عبد الجّبار بن احمد الهمدانی الاسدآبادی (م. ۴۱۵ ق) جزء متمم العشرین ۱: ۱۱۶ بهذا اللفظ: «من مات و لم یعرف امام زمانه مات میتة جاهلیة».
۲۶ ـ «ندیم الفرید» العلامة المحقق ابوعلی، احمد بن محمد بن یعقوب المسکویه (م.۴۲۱ ق) بهذا اللفظ: «من مات لیلة و لیس فی عنقه بیعة امام فقد مات میتة جاهلیة».
۲۷ ـ «حلیة الاولیاء»، الحافظ ابونعیم الاصفهانی (م. ۴۳۰ ق) ۳: ۲۲۴ بهذا اللفظ: «من مات بغیر امام فقد مات میتة جاهلیة و من نزع یده من طاعة (یدا من طاعة الله) جاء یوم القیامة ل احجة له» عن طیالسی.
۲۸ ـ «سنن البیهقی» الحافظ البیهقی (م. ۴۵۸ ق) ۸: ۱۵۶ ـ ۱۵۷ هذا اللفظ: «من مات و لیس فی عنقه بیعة، مات میتة جاهلیة» و بهذا اللفظ: «من خرج من الطاعة و فارق الجماعة، فمات میتة جاهلیة» نقلا عن البخاری و مسلم.
۲۹ ـ «المتفق و المفترق» ابوبکر احمد بن علی الخطیب البغدادی (م. ۴۶۳ ق) بهذا اللفظ: «من نزع یدا من طاعة الله و فارق الجماعة ثم مات، مات میتة جاهلیة و من خلعها بعد عهدها لقی الله و لا حجة له» عن ابن عمر و کنزالعمال ۶ : ۶۶ الحدیث ۱۴۸۶۵
۳۰ ـ «الجمع بین الصحیحین ـ البخاری و مسلم ـ» محمد بن فتوح الحمیدی (م. ۴۸۸ ق) هذا اللفظ: «من مات و لم یعرف امام زمانه مات میتة جاهلیة».
۳۱ ـ «شرح السیر الکبیر الشیبانی» شمس الدین السرخسی (م. ۴۹۰ ق) ۱: ۱۱۳ وطبعة حیدرآباد ۶: ۱۳۳۵. و ۱:  ۱۶۷ طبعة ۱۹۷۱ م بقاهرة بهذا اللفظ: «من اتاه من امیره ما یکرهه فلیصبر، فانّ من خالف المسلمین قید شبر، ثم مات، مات میتة جاهلیة».
۳۲ ـ «ربیع الابرار» محمود بن عمر الزمخشری (م.۵۳۸ ق) ۴: ۲۲۱، الباب “الملک و السطان” هذا اللفظ: «من مات و لیس فی عنقه لامام المسلمین بیعة فمیتته میتة جاهلیة».
۳۳ ـ «الملل و النحل»، محمد بن عبد الکریم الشهرستانی الشافعی (م. ۵۴۸ ق) ۱: ۱۷۲ طبعة قاهرة، ذیل «الاسماعیلیه» بهذا اللفظ: «ان من مات و لم یعرف امام زمانه، مات میتة جاهلیة» و ایضا: «من مات و لم یکن فی عنقه بیعة امام، مات میتة جاهلیة».

۳۴ ـ «مصباح المضیئ فی خلافة المستضیئ» ابوالفرج، عبد الرحمن بن علی بن محمد الجوزی (م. ۵۹۷ ق) ۱: ۱۴۰ ـ ۱۴۷، طبعة وزارة الاوقاف العراقیة سنة ۱۳۹۷ ق. بهذا اللفظ: «من فارق الجماعة شبرًا فمات، فمیتته جاهلیة».
۳۵ ـ «جامع الاصول» ابن اثیر الجزری (م. ۶۰۶ ق) ۴: ۴۵۶ بهذا اللفظ: «من خرج من السلطان شبراً مات میتة جاهلیة» عن ابن عباس، نقلا عن البخاری و مسلم و بهذا اللفظ: «من خرج من الطاعة و فارق الجماعة فمات، مات میتة جاهلیة، و من قتل تحت رایة عمیة یغضب لعصبیة او یدعوا الی عصبیة فقتل، فقتلته جاهلیة»عن ابوهریرة، نقلا عن مسلم و النسائی.
۳۶ ـ «مسائل الخمسون»، محمد بن فخر الرازی (م. ۶۰۶ ق) المسئلة ۴۷، ص ۳۸۴ طبعة مصر هذا اللفظ: «من مات و لم یعرف امام زمانه فلیمت ان شاء یهودیا و ان شاء نصرانیا»
۳۷ ـ «المغنی فی شرح الخرقی» ابن قدامة، عبدالله بن احمد المقدسی الجماعیلی الدمشقی الحنبلی (م. ۶۲۰ ق) ۱۰: ۴۶، طبعة بیروت، تحت العنوان «القتال لاهل البغی» عن انس و هذا اللفظ: «من خرج من الطاعة و فارق الجماعة فمات، فمیتته جاهلیة».

۳۸ ـ «شرح نهج البلاغه»، ابن ابی الحدید المعتزلی (م. ۶۵۶ ق) ۹: ۱۵۵ بهذا اللفظ: «من مات بغیر امام مات میتة جاهلیة» و ۱۳: ۲۴۲ بهذا اللفظ: «من مات و لا امام له مات میتة جاهلیة» عن عبدالله بن عمر.
۳۹ ـ «شرح صحیح مسلم»، الحافظ النووی (م. ۶۷۶ ق) ۱۲: ۲۴۰.
۴۰ – «ریاض الصالحین» ، الحافظ النووی (م. ۶۷۶ ق) ۱: ۴۳۷ ، الحدیث ۶۶۲ و فی طبعة دمشق ص ۲۸۴ ـ۲۸۵، الحدیث ۶۶۳ هذا اللفظ: «من خلع یدًا من طاعة لقی اللّه یوم القیامة و لا حجة له، و من مات و لیس فی عنقه بیعة، مات میتة جاهلیة» رواه مسلم و فی روایة له: «من مات و هو مفارق للجماعة فانّه یموت میتة جاهلیة» و تحت  الحدیث ۶۷۰ هذا اللفظ: «من کره من امیره شیئا فلیصبر، فانّه من خرج من السطان شبرا مات میتة جاهلیة» متفق علیه.
۴۱ – «مختصر شعب الایمان ـ للبیهقی» ابوجعفر عمر القزوینی (م. ۶۹۹ ق)، ص ۱۰۶ طبعة مصر هذا اللفظ: «من خرج من الطاعة و فارق الجماعة ثم مات، مات میتة جاهلیة» عن ابوهریرة و نقلا عن مسلم.
۴۲ ـ «الاحسان بترتیب صحیح ابن حبان» امیر علاء الدین، علی بن بلبان الفارسی الحنفی (م. ۷۳۹ ق) ۷: ۴۹ طبعة بیروت، بهذا اللفظ: «من مات و لیس له امام مات میتة جاهلیة» عن معاویة نقلا عن ابویعلی.
۴۳ ـ «تلخیص المستدرک»، الحافظ الذهبی (م. ۷۴۸ ق) ۱: ۷۷ و ۱۱۷.
۴۴ ـ «التفسیر»، ابن کثیر الدمشقی (م. ۷۷۴ ق) ۱: ۵۱۷ هذا اللفظ: «من مات و لیس فی عنقه بیعة، مات میتة جاهلیة».

۴۵ ـ «تاریخ ابن کثیر»، ابن کثیر الدمشقی (م. ۷۷۴ ق) ۷: ۲۳۲ : «من نزع یدًا من طاعة، فانه یأتی یوم القیامة لا حجة له، و من مات مفارق الجماعة فانه یموت موتة جاهلیة»
۴۶ ـ «شرح المقاصد»، سعدالدین التفتازانی (م. ۷۹۲ ق) ۲: ۲۷۵ بهذا اللفظ: «من مات و لم یعرف امام زمانه مات میتة جاهلیة».
۴۷ ـ «مجمع الزوائد»، نور الدین الهیثمی (م. ۸۰۷ ق) ۵: ۲۱۸ بهذا اللفظ: «من مات بغیر امام مات میتة جاهلیة» عن معاویة و بهذا اللفظ: «من مات و لیس فی عنقه بیعة مات میتة جاهلیة» و ص ۲۱۹ هذا اللفظ: «و من خرج من الجماعة قید شبر متعمدا فقد خلع ربقة الاسلام من عنقه و من مات و لیس لامام جماعة علیه طاعة مات میتة جاهلیة» عن معاذ بن جبل بروایة الطبرانی و هذا اللفظ: «… من أصبح لیس لأمیر جماعة علیه طاعة بعثه اللّه یوم القیامة من میتة جاهلیة» عن ابودرداء نقلا عن الطبرانی. و ص ۲۲۳ بهذا اللفظ: «من مات و لیس علیه طاعة مات میتة جاهلیة» عن عامر بن ربیعه  نقلا عن الامام احمد بن حنبل و ابویعلی و البزار  والطبرانی و ص ۲۲۴ بهذا اللفظ: «من مات و لیس علیه امام، فمیتته جاهلیة» عن ابن عباس نقلا عن البزار و الطبرانی فی المعجم الاوسط. و ص ۲۲۵ هذا اللفظ: «من مات و لیس علیه امام، مات میتة جاهلیة» عن معاویة بن ابی سفیان نقلا عن الطبرانیفی فی المعجم الاوسط.
۴۸ ـ «کشف الاستار عن زوائد البزار علی الکتب الستة» نور الدین الهیثمی (م. ۸۰۷ ق) ۲: ۲۵۲ الحدیث ۱۶۳۵ طبعة المؤسسة الرسالة، بهذا اللفظ: «من فارق الجماعة قیاس (او قید) شبر فقد خلع ربقة الاسلام من عنقه، و من مات و لیس علیه امام فمیتته میتة جاهلیة، و من مات تحت رأیة عصبیة او ینصر عصبیة فقتلته قتلة جاهلیة».
۴۹ ـ «فتح الباری شرح صحیح البخاری»، احمد بن محمد بن حجر العسقلانی (م. ۸۵۲ ق) ۱۶: ۱۱۲ هذا اللفظ: «من مات و لیس فی عنقه بیعة مات میتة جاهلیة» عن ابن عمر.
۵۰ ـ «مطالب العالیة» احمد بن محمد بن حجر العسقلانی (م. ۸۵۲ ق) ۲: ۲۲۸،الحدیث ۲۰۸۸ هذا اللفظ: «من مات و لا طاعة علیه مات میتة جاهلیة».
۵۱ ـ «تلخیص الحبیر فی تخریج احادیث الرافعی الکبیر» ابن حجر العسقلانی ۴: ۴۱ بهذا اللفظ: «من خرج عن الجماعة قید شبر فقد خلع ربقة الاسلام …» عن ابن عمر و ص ۴۲ بهذا اللفظ: «من خرج من الطاعة و فارق الجماعة، فمیتته جاهلیة» عن ایی هریرة.

۵۲ ـ «جمع الجوامع» او «جامع الاحادیث» عبدالرحمن السیوطی (م. ۹۱۱ ق) بشرح المندرج فی کنز العمال.
۵۳ ـ «تیسیر الاصول»، ابن دبیع الشیبانی (م. ۹۴۴ ق) ۳: ۳۹ عن ابوهریرة بهذا اللفظ: «من خرج من الطاعة و فارق الجماعة، فمات میتة جاهلیة» نقلا عن صحیح البخاری و مسلم.
۵۴ ـ «کنزالعمال»، حسام الدین المتقی الهندی (م. ۹۷۵ ق) ۱: ۱۰۳، الحدیث ۴۶۳ طبعة حلب هذا اللفظ: «من مات و لا بیعة علیه مات میتة جاهلیة» عن ابن عمر نقلا عن مسند احمد و ابن سعد و الحدیث ۴۶۴ بهذا اللفظ: «من مات بغیر امام مات میتة جاهلیة» عن معاویة نقلا عن الامام احمد بن حنبل و الطبرانی و ص ۲۰۷ الحدیث ۱۰۳۵ بهذا اللفظ: «من خرج من الجماعة قید شبر فقد خلع ربقة الاسلام من عنقه حتی یراجعه، و من مات و لیس علیه امام جماعة فان موتته موتة جاهلیة» عن ابن عمر و نقلا عن  المستدرک للحاکم و الحدیث ۱۰۳۷ هذا اللفظ: «من فارق المسلمین قید شبر فقد خلع ربقة الاسلام من عنقه، و من مات لیس علیه امام فمیتته میتة جاهلیة، و من مات تحت رایة عُمَیة یدعوا الی عصبیة او ینصر عصبیة فقتله جاهلیة» نقلا عن الطبرانی فی المعجم الکبیر عن ابن عباس و ص ۲۰۸ الحدیث  ۱۰۳۸ بهذا اللفظ: «من فارق جماعة المسلمین شبرا، أخرج من عنقه ربقة الاسلام … و من مات من غیر امام جماعة مات میتة جاهلیة» عن ابن عمر نقلا عن الحاکم  فی المستدرک و ص ۳۷۹، الحدیث ۱۶۴۹ بهذا اللفظ: «من فارق الجماعة شبرا فقد نزع ربقة الاسلام من عنقه» عن علی نقلا عن البیهقی و ۶: ۵۲، الحدیث  ۱۴۸۰۹ هذا اللفظ: «من خرج من الطاعة و فارق الجماعة، فمات، مات میتة جاهلیة …» عن ابوهریرة نقلا عن الامام احمد بن حنبل و النسائی و مسلم و الحدیث ۱۴۸۱۰ بهذا اللفظ: «من مات و لیس فی عنقه بیعة، مات میتة جاهلیة» عن ابن عمر نقلا عن مسلم و ص ۶۵، الحدیث ۱۴۸۶۱ بهذا اللفظ: «و من مات و لیست علیه طاعة، مات میتة جاهلیة» عن عامر بن ربیعة، نقلا عن ابن ابی شیبه فی المصنف والامام  احمد بن حنبل فی  المسند و الطبرانی فی المعجم الکبیر و سعید بن منصور فی السنن و الحدیث ۱۴۸۶۳ بهذا اللفظ: «من مات بغیر امام مات میتة جاهلیة، و من نزع یدا من طاعة جاء یوم القیامة لاحجة له». عن عبدالله بن عمر و نقلا عن «المعجم الکبیر» للطبرانی و «حلیه الاولیاء» لابونعیم و ص ۶۶ الحدیث ۱۴۸۶۵ بهذا اللفظ: «من نزع یدا من طاعة اللّه و فارق الجماعة ثم مات، مات میتة جاهلیة، و من خلعها بعد عهدها لقی الله و لا حجة له» عن ابن عمر نقلا عن الخطیب البغدادی فی «المتفق و المفترق».
۵۵ ـ «جواهر المضیئه» ملاعلی القاری الحنفی (م. ۱۰۱۴ ق) ۲: ۵۰۹ بهذا اللفظ: «من مات و لم یعرف امام زمانه مات میتة جاهلیة».
۵۶ ـ «مجمع الفوائد» محمد بن سلیمان المغربی (م. ۱۰۹۴ ق) ۲: ۲۵۹، طبعة بیروت الحدیث ۶۰۴۸، هذا اللفظ: «من مات بغیر امام، مات میتة جاهلیة» و روایة اخری الحدیث ۶۰۴۹ بهذا اللفظ: «من مات و لیس فی عنقه بیعة مات میتة جاهلیة» عن معاویة بن ابی سفیان.
۵۷ ـ «بریقة المحمودیه» الشیخ ابوسعید الخادمی الحنفی (م. ۱۱۶۸ ق) ۱: ۱۱۶ طبعة مصطفی الحلبی قاهرة، هذا اللفظ: «من مات و لم یعرف امام زمانه فقد مات میتة جاهلیة»
۵۸ ـ «ازالة الخفاء فی مناقب الخلفاء» شاه ولی الله الدهلوی (م. ۱۱۷۶ ق) ۱: ۳ بهذا اللفظ: «من مات و لیس فی عنقه بیعة مات میتة جاهلیة».
۵۹ ـ «ازالة الغین» العلامة الفقیه المولی حیدر علی بن محمد الفیض آبادی الهندی (م.۱۲۰۵ ق) طبعة دهلی ۱۲۹۵ ق بهذا اللفظ: «من مات و لم یعرف امام زمانه مات میتة جاهلیة» .
۶۰ ـ «فواتح الرحموت» ـ شرح «مسلم الثبوت» للشیخ محب الله البهاری الهندی الحنفی (م. ۱۱۱۹ ق) ـ عبد العلی محمد بن نظام الدین محمد الانصاری الهندی (م. ۱۲۲۵ ق) ۲: ۲۲۳ ـ ۲۲۴ طبعة لکهنو ۱۸۷۸ م. بهذا اللفظ: «لم یفارق الجماعة احد و مات الا مات میتة جاهلیة» نقلا عن البخاری.
۶۱ ـ «نیل الاوطار بشرح المنتقی فی الاخبار»، القاضی محمد بن علی الشوکانی الیمنی (م. ۱۲۵۵ ق) ۷: ۳۵۶، طبعة بیروت ۱۹۷۳ م. بهذا اللفظ: «من رای من أمیره شیئا یکرهه فلیصبر، فانه من فارق الجماعة شبرا فمات، فمیتته جاهلیة» عن ابن عباس. و بهذا اللفظ: «من کره من أمیره شیئا فلیصبر علیه، فانه لیس احد من الناس خرج من السلطان شبرا فمات علیه الا مات میتة جاهلیة» عن ابن عباس و هذا اللفظ: «و من خلع یدا من طاعة لقی الله و لا حجة له، و من مات و لیس فی عنقه بیعة مات میتة جاهلیة» عن ابن عمر نقلا عن مسلم و ص ۳۵۷ بهذا اللفظ: «من فارق الجماعة شبرا فکانما خلع ربقة الاسلام من عنقه» عن حرث بن حرث الاشعری نقلا عن الترمذی و ابن خزیمة و ابن حبان و روایة ابن عباس نقلا عن البزار و الطبرانی فی المعجم الاوسط.
۶۲ ـ «ینابیع الموده» العلامه الشیخ سلیمان البلخی القندوزی (م. ۱۲۹۴ ق) الباب ۳۹، ص ۱۳۷، طبعة الحیدریة النجف و ص ۱۱۷ طبعة اسلامبول بهذا اللفظ: «و فی المناقب بالسند عن عیسی بن السری قال: قلت لجعفر بن محمد الصادق (علیه السلام) حدثنی عمّا ثبت علیه دعائم الاسلام، اذا أخذتُ بها زکّا عملی و لم یضرنی جهل ما جهلت. قال: شهادة أن لا اله الاّ اللّه و أن َ محمدا رسول اللّه، و الاقرار بما جاء به من عند اللّه، و حق فی الأموال من الزکاة و الاقرار بالولایة التی أمر اللّه بها ولایة آل محمد (صلی الله علیه و آله)، قال رسول اللّه (صلی الله علیه و آله): «من مات و لم یعرف امام زمانه مات میتة جاهلیة. قال اللّه عز و جل: أطیعوا اللّه و أطیعوا الرسول و أولی الأمر منکم. فکان علیّ صلوات اللّه علیه ثم صار من بعده حسن ثم حسین ثم من بعده علی بن الحسین ثم من بعده محمد بن علی و هکذا یکون الأمر، ان الأرض لا تصلح الا بالامام، و من مات و لم یعرف امام زمانه مات میتة جاهلیة».
ت – دلالت احادیث:
بر کسی پوشیده نیست منظور از امام در این روایت کسی است که در صخن و کردار و رفتار باید دنبال او رفت و از او هدایت را طلبید. او از کسانی است که فرمانبرداری از وی واجب و ضروری است و او کسی است که باید شرایط امامت قرآنی در وی موجود باشد و عدم شناسایی اش موجب کفر به خداست. اینان همان امامان هدایتی هستند که خدای متعال به وسیله اینان با خلق خود احتجاج می کند و رسول خدا صلی الله علیه و آله فرموده است «هر که بدین دو (یعنی قرآن و عترت) چنگ بزند پس از آن حضرت گمراه نشده و نمی شود.» و باید در هر زمانی چنین امامی زنده باشد والا امر بر نبوده در پیشگاه عقل سخن ابلهانه است و حاشا بر ساحت پاک پیامبر از چنین گمانه زنی های باطل. و در میان مسلمانان تنها گروهی که بدین روایات چنگ زنده اند فقط شیعیان دوازده امامی هستند.