محمّد بن احمد مکنّي به ابي عبدالله و ملقّب به شمس الدّين و مشهور به ذهبي. يکي از مشاهير مورّخين است. او تاريخي از ظهور اسلام تا سال ۷۴۰ ق. به نام “تاريخ اسلام” در دوازده مجلد دارد. خودش از اين تاريخ کتابهایی چند به نام “العبر” و “سير اعلام النبلاء” و “طبقات الحفاظ” و “طبقات القراء” تخريج کرده است.
بعض مورخين کتاب تاريخ اسلام او را تلخيص کرده اند. و شمس الدّين محمد بن عبدالرحمن شماوي بر اين کتاب ذيلي نگاشته است وفات ذهبي به سال ۷۴۸ ق. بود. تاليفات مفيده بسيار دارد که همه آنها محل استفاده اهل علم است:
۱ – تاريخ الاسلام .
۲ – تجريد اسماء الصحابة في تلخيص اسدالغابة.
۳ – تذکرة الحفاظ و اين هر دو در حيدرآباد هند چاپ شده .
۴ – تذهيب تهذيب الکمال في اسماء الرجال که در قاهره چاپ شده.
۵ – دول الاسلام که در حيدرآباد چاپ شده.
۶ – سير اعلام النبلاء (سیر النبلاء).
۷ – طبقات الحفاظ که آن را جلال الدّين سيوطي تلخيص کرده و در “غوطه” چاپ شده است.
۸ – طبقات القراء.
۹ – الطّب النّبوي که در مصر چاپ شده.
۱۰ – العبر بخبر غبر.
۱۱ – الکاشف.
۱۲ – مختصر السنن الکبير للبيهقي.
۱۳ – المشتبه في اسماء الرجال يا مشتبه النسبة که در ليدن چاپ شده.
۱۴ – المعجم الصغير.
۱۵ – المعجم الکبير.
۱۶ – ميزان الاعتدال في نقد الرجال يا في اسماء الرجال که در “لکناو” و “قاهره” چاپ شده است و غير اينها .
و ذهبي در باره شيخين محبّت بي نهايت داشته است. وی در شب ذيقعده سال ۷۴۸ ق. در دمشق درگذشت و در باب الصغير مدفون گرديد. وی سال پيش از وفات نابينا بوده است. (ريحانة الادب، ص ۵۵ و ۵۶).
ذهبی در تاریخ خود چنین نوشته است:
و اما فرزندش (فرزند امام حسن عسکری) محمد بن الحسن کسی است که رافضی ها (= شیعیان) او را قائم خلف حجت می خوانند، در سال ۲۵۸ یا طبق قولی دیگر در سال ۲۵۶ متولد شد و دو سال بعد از پدرش زندگی کرد سپس ناپدید شد[۱]… .
البتّه او این روایت را بدون این که در سندش مناقشه ای داشته باشد قبول کرده و مورد تمسخر قرار داده است.
———-
[۱]. الذهبی، شمس الدین محمد بن احمد، تاریخ الاسلام ، ج ۱۹ ، ص ۱۱۳ ، چاپ دوم، ناشر، دار الکتب العربی، بیروت، سال ۱۴۱۳ق.
آخرین دیدگاه‌ها