آنچه بر فضيلت گريستن در فراق آن حضرت عليه السلام و به خاطر محنتهايي که بر آن جناب وارد ميگردد و به طور خاصّ دلالت ميکند، رواياتي است از جمله در کافي و غيبت نعماني [۱] و کمال الدين از مفضل، از امام صادق عليه السلام آمده است. عبارت حديث در کافي چنين است: مفضّل بن عمر گفت: شنيدم حضرت ابوعبد اللَّه امام صادق عليه السلام مي فرمود: مبادا دم برآوريد، همانا به خدا سوگند! امامتان سالياني از روزگار غايب خواهد ماند و شما در امتحان سخت واقع مي شويد، تا آنجا که درباره او سخنان مختلف گفته مي شود: مرده، کشته شده، هلاگ گرديده، به کدام درّه رفته؟! و هر آينه ديدگان مؤمنين بر او گريان خواهد بود و در امواج حوادث واژگون خواهيد شد، همچنانکه کشتي ها در امواج دريا واژگون مي شوند، پس نجات نخواهد يافت مگر کسي که خداوند پيمان از او گرفته و ايمان در دلش ثبت گرديده و به روحي از سوي خويش تأييدش فرموده باشد، دوازده پرچم اشتباهانگيز افراشته خواهد شد، که دانسته نمي شود کدام به کدام است. راوي گويد: پس گريه کردم و گفتم: پس چه بايد کرد؟ آن حضرت به خورشيد که به ايوان تابيده بود، نگاهي افکند و فرمود: اي اباعبد اللَّه! اين آفتاب را مي بيني؟! گفتم: آري. فرمود: به خدا سوگند! امر ما از آفتاب روشن تر است. [۲]
و در کتاب غيبت نعماني از مفضّل روايت آمده که گفت: شنيدم شيخ – يعني حضرت ابي عبد اللَّه امام صادق عليه السلام – ميفرمود: مبادا تغيير يابيد [دم برآوريد] همانا به خدا سوگند! امام شما مدّتي از روزگارتان غايب خواهد گشت و يادش خاموش خواهد ماند، تا اينکه گفته ميشود: مرده، هلاک شده، به کدام درّه رفته؟! و البته ديدگان مؤمنين بر او گريان خواهد شد…. [۳]
و در کمال الدين به سند خود از مفضّل از حضرت ابي عبد اللَّه امام صادق عليه السلام آورده که گويد: شنيدم آن حضرت عليه السلام ميفرمود: مبادا دم بزنيد، همانا به خدا سوگند! امام شما سالياني از دورانتان غايب خواهد ماند و آزمايش خواهيد شد، تا جايي که گفته ميشود: مرده، يا هلاک گرديده، به کدام وادي رهسپار شده؟! و به درستي که ديدگان مؤمنين بر او اشکبار خواهد گشت و [در امواج فتنه ها] واژگون خواهيد شد، همان طور که کشتي ها در امواج دريا واژگون مي گردند. و نجات نمي يابد مگر کسي که خداوند پيمان از او گرفته و ايمان در دلش نوشته و با روحي از جانب خويش تأييدش فرموده باشد…. [۴]
و شيخ طوسي در کتاب غيبت به سند خود، از مفضّل آورده که گفت: شنيدم حضرت ابي عبد اللَّه امام صادق عليه السلام ميفرمود: مبادا دم برآوريد، همانا به خدا سوگند! امام شما سالهايي از دورانتان را غايب خواهد ماند و ياد او خاموش مي گردد، تا آنجا که گفته مي شود: مرده، کشته شده، (هلاک گشته) به کدام وادي رفته؟! البته ديدگان مؤمنين بر او گريان خواهد گشت و واژگون خواهيد شد، همچنانکه کشتي ها بر اثر امواج دريا واژگون مي گردند، پس نجات نخواهد يافت مگر کسي که خداوند پيمان از او گرفته و ايمان در دلش ثبت نموده و به روحي از سوي خود تأييدش فرموده است…. [۵]
بنگريد و تأمل کنيد که چگونه امام عليه السلام گريستن بر فراق مولايمان را نشانه ايمان قرار داده و بر چيزي که وجدان آن را انکار نمي دارد، بلکه درست گواه بر آن است، دلالت فرموده است، زيرا که گريه کردن بر آن حضرت، دليل معرفت و نشانه محبّت قلبي ميباشد که بخشي از ايمان، بلکه نزد اهل يقين حقيقت آن است. معرفت و محبت، صاحب ايمان را بر گريستن در فراق مولايمان صاحب الزمان عليه السلام و محنتها و اندوه هايي که بر آن جناب وارد مي شود، برمي انگيزاند و چه خوش گفتهاند به زبان عربي:
قَلْبِي إِلَيْکَ مِنَ الأَشْواقِ مُحْتَرِقٌ – وَ دَمْعُ عَيْنِي مِنَ الآماقِ مُنْدَفِقٌ
اَلشَّوْقُ يُحْرِقُنِي وَ الدَّمْعُ يُغْرِقُنِي – فَهَلْ رَأَيْتَ غَرِيقاً وَ هُوَ مُحْتَرِقٌ؟
ترجمه [به نظم آوردم]:
دل ز شوق ديدنت سوزد چو عود – از فراقت ديده گريد همچو رود
غرقه در سيلاب اشک و دل کباب – کس غريقي شعله ور کي ديده بود؟!
آتش عشق تو چون در سر فتاد – تاب از دل؛ خواب از چشمم ربود
و در فارسي گفتهاند: گواه عاشق صادق در آستين باشد. و از همين روي مي بينيد محبّ صادق و دوست واقعي هر قدر معرفت و محبتش نسبت به محبوب فزون تر باشد، گريهاش نيز بيشتر و فزونتر و پيوسته تر است.
و رئيس محدّثين شيخ صدوق رحمه الله در کتاب کمال الدين [۶] به سند خود، از سدير صيرفي روايت کرده که گفت: من و مفضل بن عمر و ابوبصير و ابان بن تغلب بر مولايمان حضرت ابي عبد اللَّه صادق عليه السلام وارد شديم، که ديديم آن حضرت بر روي خاک نشسته و جُبّه خيبري طوق دار بي يقه اي که آستين هايش کوتاه بود، پوشيده (= مصيبت ديدگان در آن زمان، چنين جامه اي مي پوشيدند) و همچون کسي که فرزند از دست داده و جگرش سوخته باشد، مي گريد. حزن و اندوه چهره اش را فرا گرفته و رنگش را تغيير داده و اشک چشمش را پر کرده بود، مي فرمود: اي سرور من! دوري تو، خواب از چشمم برده و زمين را بر من تنگ نموده و راحتي از دلم ربوده است. سرورم! غيبت تو، مصيبتم را به اندوه هاي ابدي پيوسته و يکي بعد از ديگري را از ما مي ربايد، که جمعيت و افراد را به سوي فنا مي کشاند و از جهت مصيبت هاي گذشته و بليّات پيشين، اشکي از چشمم جاري نشود و ناله اي از سينه ام سر نکشد، مگر اينکه در برابر چشمم محنت هايي مجسم مي گردد، که از آن ها بزرگتر و هولناک تر و سخت تر است و حوادثي که با خشم تو درهم آميخته و وارداتش با سخط تو عجين گشته است.
سدير گويد: از آن مصيبت سخت و پديده بسيار بزرگ، عقلهايمان پريد و دلهايمان چاک چاک گرديد و چنين پنداشتيم که آن حالت، نشانه واقعه کوبنده و يا مصيبتي از مصايب زمان است، که بر آن جناب روي آورده است. عرض کرديم: خداوند ديدگانت را نگرياند، اي زاده بهترين مردم! از کدامين پيش آمد اشکت روان و گريهات همچون باران است؟! و چه حالتي سبب شده که چنين در ماتم و سوگ بنشينيد؟!
امام صادق عليه السلام آهي برکشيد که بر اثر آن درونش برآمد و پريشاني اش بيشتر شد و فرمود: واي بر شما! صبح امروز من در کتاب جفر نگريستم و آن کتابي است مشتمل بر علم مرگها و بلاها و مصيبتها و علم آنچه بوده و خواهد بود تا روز قيامت، که خداوند آن را به محمد و امامان پس از او عليهم السلام اختصاص داده است. در اين کتاب ولادت و غيبت و به درازا کشيدن و طول عمر غايب (قائم)مان و گرفتاري مؤمنين در آن زمان و شک و ترديدهايي که بر اثر طولاني شدن غيبت او برايشان پديد مي آيد و بيشترشان از دين برمي گردند و رشته اسلام را که خداوند – جلّ ذکره – مي فرمايد: «وَ کُلَّ إِنْسانٍ أَلْزَمْناهُ طآئِرَهُ فِي عُنُقِهِ»؛ [۷] و رشته عمل هر انسان را دور گردنش قرار داديم، يعني: ولايت را از گردن بيرون مي افکنند، تأمّل نمودم، لذا رقّت کردم و اندوه ها بر من مستولي گشت. عرض کرديم: اي زاده رسول خدا! با سهيم کردن ما در شناختن قسمتي از آنچه درباره آن مي دانيد، مشرّف و گراميمان بداريد. فرمود: خداوند – تبارک و تعالي – سه جرياني که در مورد سه تن از رسولان روي داده است، در مورد قائم ما پيش خواهد آورد؛ ولادت او را بسان ولادت موسي و غيبتش را همچون غيبت عيسي و به درازا کشيدنش را همانند به درازا کشيدن جريان نوح تقدير فرموده و پس از آن، عمر بنده صالح – يعني خضر عليه السلام – را نشانه و دليلي بر طول عمر او قرار داده است. عرضه داشتيم: اي زاده رسول خدا! از حقايق اين معاني براي ما پرده برداريد. فرمود: امّا ولادت موسي عليه السلام؛ چنين بود که چون فرعون مطلع گشت که برافتادن حکومتش بر دست اوست، دستور داد کاهنان نزدش حاضر شوند و آنان فرعون را به نژاد او راهنمايي کردند و از بني اسراييل است و پيوسته فرعون زيردستان خود را دستور مي داد شکم زنان باردار از بني اسراييل را پاره کنند، تا آنجا که در تعقيب او، بيست و چند هزار نوزاد را به قتل رسانيد، ولي نتوانست به کشتن موسي دست يابد، چون خداي – تبارک و تعالي – او را حفظ کرد. همين طور بني اميه و بني عباس چون مطلع شدند که از بين رفتن حکومت آنها و نابودي امرا و ستمکاران بر دست قائم از ما خواهد بود، با ما به دشمني پرداختند و شمشيرهاي خود را در جهت کشتن آل رسول عليهم السلام و برافکندن نسل او به کار گرفتند، به طمع اينکه به کشتن قائم عليه السلام دست يابند، ولي خداي – عزّ و جلّ – ابا دارد که امر خويش را در دسترس يکي از ستمگران بگذارد تا اينکه نور خود را به کمال رساند، هرچند که مشرکين را ناخوش آيد. و امّا غيبت عيسي عليه السلام؛ البته يهود و نصاري متّفق شدند که او کشته شده است و خداوند – جلّ ذکره – با فرموده خويش که: «وَ ما قَتَلُوهُ وَ ما صَلَبُوهُ وَ لکِنْ شُبِّهَ لَهُمْ»؛ [۸] و او را نکشتند و به دار نزدند، ولي مطلب بر آنان مُشتبه شد. آنها را تکذيب فرمود. غيبت قائم نيز همينطور است که امّت به خاطر طولاني شدنش، آن را انکار خواهد کرد، پس بعضي از روي ناآگاهي خواهند گفت: هنوز متولد نشده. و گروهي خواهند گفت: او متولد شده و از دنيا رفته. و گوينده اي که کافر شود، به اينکه مدّعي گردد: امام يازدهم عقيم بوده. و ديگري از دين بيرون رفته، که سيزده تن و بيشتر را امام خواهد شمرد. و قايل ديگري خداي – عزّ و جلّ – را معصيت کند، که بگويد: روح قائم عليه السلام در کالبد ديگري سخن ميگويد …. و امّا ديرکرد نوح عليه السلام اين است که: چون فرود آمدن عذاب از سوي آسمان را براي قومش درخواست کرد، خداوند – تبارک و تعالي – جبرئيل روح الامين را با هفت هسته خرما فرو فرستاد، پس جبرئيل گفت: اي پيغمبر خدا! خداوند – تبارک و تعالي – به تو مي فرمايد: اينان مخلوق و بندگان من هستند و من ايشان را با صاعقه اي از صاعقه هايم نابود نمي سازم، مگر بعد از آنکه دعوت آنان تأکيد شود و به حجّت ملزم گردند، بنابراين باز هم تلاشت را در دعوت کردن قوم خود تکرار کن، که من بر اين کار، تو را پاداش خواهم داد، پس اين هستهها را در زمين غرس بنماي که در روييدن و رشد و به حاصل رسيدن آنها، هنگامي که ثمر دهند، براي تو گشايش خلاص خواهد بود و به اين مطلب پيروان مؤمنت را مژده بده. هنگامي که بعد از مدّتي طولاني درختها روييد و تنومند شد و ساقهاي آنها قوّت يافت و شاخه هاي فراوان از آنها برآمد و خرماها زرد و سرخ شد، نوح عليه السلام از خداوند – سبحانه و تعالي – درخواست کرد که وعده اش را عملي سازد، پس خداوند – تبارک و تعالي – به او امر فرمود که از هسته هاي آن درختها برگيرد و غرس نمايد و صبر و تلاش را از سر گيرد و دليل حجّت را بر آنان مؤکّد سازد، نوح عليه السلام اين فرمان را به گروه هايي که به وي ايمان آورده بودند، خبر داد، پس سيصد تن از آنان از دين برگشتند و مرتدّ شدند و گفتند: اگر آنچه نوح ادّعا ميکند راست بود، در وعده پروردگارش تخلّفي پيش نمي آمد. سپس خداوند – تبارک و تعالي – هر بار دستور ميداد که هستهها را دوباره بکارد، تا هفت نوبت. و هر بار گروهي از مؤمنين از وي روي بر مي تافتند، تا اينکه هفتاد و اندي با او ماندند، پس خداوند – تبارک و تعالي – در آن هنگام به او وحي فرستاد و فرمود: اي نوح! اکنون صبح روشن پرده از روي شام تاريک برگرفت، که حقّ محض و خالص عيان گشت و ايمان از ناخالصي جدا شد، به اينکه هر کس طينتش پليد بود، مرتدّ گرديد، اگر من کافران را هلاک مي کردم و کساني که به تو ايمان آورده بودند و به تدريج مرتدّ شدند را باقي مي گذاشتم، وعده پيشينم را درباره مؤمناني که خالصانه توحيد را پذيرفته و به رشته نبوت تو چنگ زدهاند، به راستي انجام نداده بودم، به اينکه آنان را در زمين جانشين سازم و دينشان را برايشان تسلّط دهم و ترسشان را به امنيت بدل کنم، تا عبادت برايم به سبب بيرون رفتن شک از دلهاي آنان خالص شود و چطور ممکن است جانشيني و تسلّط و جايگزين شدن امنيت به جاي ترس از ناحيه من انجام گردد، با اينکه ميدانستم کساني که مرتدّ شدند، يقينشان ضعيف و سرشتشان پليد و باطنشان بد است، که اين ها آثار نفاق و پيدايش گمراهي است. و اگر آنها حکومتي را که هنگام استخلاف به مؤمنين داده شد، وقتي دشمنانشان را هلاک کردم، احساس مي نمودند و بوي آن به مشامشان ميرسيد، به آن سخت مي آويختند و نفاق باطني آنها شديدتر و رشتههاي گمراهي در رياست خواهي و انحصار امر و نهي به خود با آنان جنگ مي کردند. و چگونه ميشود تسلّط و اقتدار دين و رواج امر مؤمنين فراهم آيد، با اينکه فتنهها برانگيخته و جنگها برپا باشد؟! نه [چنين چيزي نميشد] (و کشتي را با نظارت و وحي ما بساز). [۹]
امام صادق عليه السلام فرمود: و همينطور قائم عليه السلام که دوران غيبتش امتداد مييابد، تا اينکه حق بهطور يک دست آشکار گردد و ايمان از ناصافي به درآيد و خالص شود، به اينکه هرکس سرشتش پليد است، از شيعياني که بيم آن ميرود که هرگاه احساس کنند در زمان حضرت قائم عليه السلام جانشيني و تسلّط و امنيت خواهد بود، نفاق ميورزند، چنين افرادي مرتدّ شوند. مفضّل عرضه داشت: يابن رسول اللَّه! اين ناصبيان چنين پندارند که اين آيه [۱۰] در باره ابوبکر و عمر و عثمان و علي عليه السلام نازل شده؟! امام صادق عليه السلام فرمود: خداوند دلهاي ناصبيان را هدايت نکند، کي آن ديني که خدا و رسول او پسنديدهاند، تسلّط يافت، به اينکه ترديد از سينه هايشان رخت بربسته باشد؟! يا در دوران علي عليه السلام نيز، با وجود مرتدّ شدن مسلمانان و فتنههايي که در آن دوران برمي خاست و جنگهايي که ميان آنها با کافران شعله مي گرفت. سپس امام صادق عليه السلام اين آيه را تلاوت کرد: «حَتّي إِذَا اسْتَيْأَسَ الرُّسُلُ وَ ظَنُّوا أَنَّهُمْ قَدْ کُذِبُوا جآةَهُمْ نَصْرُنا»؛ [۱۱] تا آن هنگام که رسولان مأيوس گشتند و گمان بردند که تکذيب شده اند، ياري ما آنان را فرا رسيد. و امّا بنده صالح خضرعليه السلام را خداوند – تبارک و تعالي – عمر طولاني عنايت فرمود، نه از جهت نبوّتي که برايش تقدير کرده باشد، يا کتابي که بر او فرستد، يا شريعتي برايش قرار دهد، که آيين پيغمبران پيشين را با آن نسخ نمايد، يا امامتي که بندگانش را به پيروي از آن ملزم سازد و يا طاعتي برايش واجب فرمايد، بلکه خداي تعالي چون در علمش گذشته بود، که عمر قائم عليه السلام در دوران غيبتش طولاني باشد، تا آنجا که بندگان او باور نکنند و آن عمر طولاني را انکار نمايند، خداوند عمر بنده صالح (خضر) را بدون سبب طولاني ساخت، مگر به علّت استدلال به وسيله آن، بر عمر قائم عليه السلام و تا اينکه دليل و برهان معاندين را قطع نمايد، که مردم را بر خداوند حجتي نباشد. [۱۲]
(رک: مکیال المکارم ؛ محمد تقی موسوی اصفهانی؛ ج۲)
———————————————————————————
[۱] غيبت نعماني: ۷۷.
[۲] اصول کافي، ۳۳۶:۱ باب غيبت.
[۳] غيبت نعماني، ۷۷ باب مدح زمان غيبت.
[۴] کمالالدين، ۳۴۷:۲ باب ۳۳ ح ۳۵.
[۵] غيبت، ۲۰۴.
[۶] کمالالدين، ۳۵۲:۲ باب ۳۳ ح ۵۰.
[۷] سوره إسراء، آيه ۱۳.
[۸] سوره نساء، آيه ۱۵۷.
[۹] سوره هود، آيه ۳۷.
[۱۰] منظور آيه شريفه: «وَعَدَ اللَّه الَّذِينَ آمَنُوا مِنْکُمْ وَعَمِلُوا الصّالِحاتِ لَيَسْتَخْلِفَنَّهُمْ فِي الأَرْضِ کَما اسْتَخْلَفَ الَّذِينَ مِنْ قَبْلِهِمْ». سوره نور، آيه ۵۵.
[۱۱] سوره يوسف، آيه ۱۱۰.
[۱۲] بحارالانوار، ۲۱۹:۵۱، ح ۹.
آخرین دیدگاه‌ها