از جهات موجب برای دعای بر فرج امام زمان علیه السلام جمع عقول است. يکي از ويژگي‏هایي که خداوند به آن حضرت اختصاص داده این است که اگر دست خود را بر سر مؤمن بگذارد، خداوند عقل او را جمع و حلم او را کامل مي ‏گرداند. بعضي از معاصرين ارجمند در معني حديث چنين گفته‏اند: جمع عقل به قوّه عقليه بر مي ‏گردد، به اينکه لشکريان عقل در او جمع شود تا امور باطني را درک کند، و کمال حلم مربوط به کمال قوّه تدبير و نظم بخشيدن به امور معاش و زندگي مادّي است.

در کمال الدين از حضرت ابوجعفر امام باقر عليه السلام روايت شده که فرمود: هرگاه قائم ما بپاخيزد خداوند دستش را بر سر بندگان قرار مي‏دهد، پس عقل‏هايشان جمع و حلم و بردباري‏شان کامل مي‏گردد. [۱]
و در کتاب خرايج به جاي جمله آخر، آمده است: «و اخلاقشان کامل گردد».
و در کافي به سند خود از حضرت ابوجعفر باقر عليه السلام منقول است که فرمود: «إِذا قامَ قائِمُنا وَضَعَ اللَّهُ يَدَهُ عَلي رُؤُوس العبِادِ فَجُمِعَ بِها عُقُولُهُمْ وَ کَمُلَتْ بِهِ أَحْلامُهُمْ»؛ [۲] هرگاه قائم ما قيام کند، خداوند دستش را بر سر بندگان قرار دهد، پس عقل‏هايشان جمع و بردباري‏شان کامل گردد. علامه مجلسي در مرآة العقول گفته است: ضمير «دستش» يا به خدا بر مي ‏گردد و يا به قائم ‏عليه السلام و بنابر هر دو فرض؛ کنايه از رحمت و شفقت يا قدرت و پيروزي است، و بنابر فرض اخير، احتمال حقيقت مي‏ رود، نه کنايه و اين‏که فرمود: پس عقل‏هايشان جمع و… به دو وجه محتمل است:
اوّل: اين‏که آن حضرت عقل‏هايشان را بر اقرار به حقّ جمع مي‏ کند که ديگر هيچ اختلافي نخواهند داشت.
دوم: اين‏که عقل هر کدام از آن‏ها جمع مي ‏شود، يعني قواي نفساني و نيروهاي حيواني تسليم عقل گردند و با آن همراهي کنند، که ديگر به خاطر پراکندگي قواي نفساني، عقل پراکنده نمي‏ شود، بعضي اين‏طور گفته‏اند. ولي وجه اوّل صحيح‏تر به نظر مي‏رسد و ضمير (بِها) به (يَد) بر مي ‏گردد، و ضمير (بِهِ) به (وَضْع) مربوط است، يا به قائم ‏عليه السلام بر مي گردد و احلام جمع حلم به معني عقل است. [۳]
پُر واضح است که ضمير در (يَدَهُ) به قائم ‏عليه السلام بر مي گردد و دليل بر اين معني فرمايش امام صادق‏ عليه السلام است که در حديث ديگري در کافي آمده که فرمود: اين امر به کسي مي ‏رسد که دهان برايش مي ‏چرخانند، پس هرگاه مشيّت و خواست الهي در او تحقّق يابد خروج مي ‏کند، و مردم مي‏گويند: اين چيست که واقع شده؟ پس خداوند دستي از او بر سر رعيّتش قرار مي‏دهد.

(رک: مکیال المکارم؛ محمدتقی موسوی اصفهانی؛ مترجم: مهدی حائری قزوینی)

——————————————————————————
[۱] کمال الدين ۶۷:۲.
[۲] کافي ۲۵:۱.
[۳] مرآة العقول ۸۰:۱.