از آثار دعای بر فرج امام زمان علیه السلام بشارت و مدارا هنگام مرگ است. چند روايت شاهد اين مطلب است از جمله: حديث شريفي است که در تفسير امام عسکري عليه السلام آمده که فرمود: مؤمن دوستدار محمد و آل او، که علي را بعد از محمد صلي الله عليه وآله امام خويش دانسته که الگوي او باشد و سرور خود که سخنانش را تصديق و افعالش را صحيح دانسته و او را اطاعت کند، و به اطاعت آن کس که به اطاعتش در امور دين و سياست [اداره آموزش] دعوت نموده است. هرگاه (چنين مؤمني را) اجل حتمي که بازگردانده نشود و قضاي الهي که مانعي جلويش نمي ايستد فرا رسد، و ملک الموت و اعوانش نزد او حاضر شوند، محمد رسول اللَّه صلي الله عليه و آله را از يک سوي و علي – سيد الوصيين – را از سوي ديگر بالاي سرش مي بيند، و در کنار پاهايش از يک سمت حسن – نواده سيّد الانبياء – و از سوي ديگر حسين – سيّد الشهداء – را مشاهده مي کند و پيرامونش پشت سرشان خواصّ و دوستانشان که سادات اين امّت هستند در مرتبه بعد از آقايانشان آل محمد عليهم السلام قرار دارند، پس بيمار مؤمن به آنان نظر مي کند و خطاب مي نمايد به طوري که خداوند صداي او را از گوشهاي حاضران محجوب مي دارد، همچنان که ديدن ما اهل البيت را نيز از آنها مخفي مي نمايد تا ايمانشان به آن ثواب بيشتري داشته باشد به خاطر محنت شديدي که بر آنها وارد مي شود.
مؤمن ميگويد: پدر و مادرم فداي تو، اي رسول خداوند ربّ العزّة! پدر و مادرم فداي تو، اي وصيّ پيغمبر رحمت! پدر و مادرم فداي شما دو شير بچگان محمد صلي الله عليه و آله و اي نوادگان و فرزندان او؛ اي دو سيّد جوانان اهل بهشت که به رحمت و رضوان خداوند نزديک هستيد! و خوش آمديد شماها خوبان اصحاب محمد و علي و فرزندانشان عليهم السلام. چقدر اشتياق ديدارتان را داشتم و اکنون به شدّت از ديدارتان خوشحالم. اي رسول خدا! اينک ملک الموت به بالينم حاضر است و ترديد ندارم که در دل او بزرگ هستم به خاطر موقعيت شما و موقعيت برادرتان، پس رسول خدا صلي الله عليه و آله ميفرمايد: همينطور است.
سپس رسول خدا صلي الله عليه و آله به سوي ملک الموت متوجه مي شود و مي فرمايد: اي ملک الموت! سفارش خداوندي را در احسان به پيروِ ما و خادم ما و محبّ ما و ايثارگر ما [بر هر چيز ديگر] رعايت کن. ملک الموت گويد: اي رسول خدا! به او بفرماييد که به آنچه خداوند برايش در بهشت مهيا کرده نظري افکند. رسول اکرم صلي الله عليه وآله به او فرمايد: به بلندي نگاه کن، پس نظر مي افکند بر آنچه انديشهها آن را درنيابند و به حدّ و حساب نيايند. آنگاه ملک الموت مي گويد: چگونه آسان نگيرم بر کسي که آن ثواب اوست و اين محمد (و عترت او) ديدار کنندگانش. اي رسول خدا صلي الله عليه و آله! اگر خداوند مرگ را گرنه اي قرار نداده بود که به بهشت نرسد مرگ آن که از آن بگذرد، روح او را نمي گرفتم. ولي خادم و دوستت تأسّي جويد به تو و به ساير پيغمبران و رسولان و اولياي خدا که به حکم الهي مرگ را چشيدند.
سپس محمد صلي الله عليه و آله مي فرمايد: اي ملک الموت! بگير برادرمان را که به تو تسليم کرديم و سفارش خير را درباره اش بپذير. آنگاه آن حضرت و همراهانش به سوي باغ هاي بهشت بالا روند در صورتي که حجاب و پرده از چشم آن مؤمن بيمار کنار رفته باشد، پس آنها را در جايگاه خودشان مي بيند پس از آنکه پيرامون رختخوابش بودند، مي گويد: اي ملک الموت بشتاب بشتاب روح مرا بگير و اينجا مرا مگذار که از دوري محمد و عترت او صبر ندارم، مرا به آنها ملحق ساز. در اين هنگام ملک الموت روح او را مي گيرد، و همچون مويي که از آرد برکشند جان او را از کالبد برآورد. و اگر شما او را در شدّت مي بينيد در حقيقت او در سختي نيست، بلکه در راحتي و لذّت است و چون او را در قبر گذارند افراد ما را آنجا مييابد.
و هنگامي که منکر و نکير به سراغش بيايند، به يکديگر گويند: محمد و علي و حسن و حسين عليهم السلام و نيکان اصحابشان نزد اين شخص حاضرند، بايد براي آنها کوچکي کنيم. سپس مي آيند بر محمد صلي الله عليه و آله جداگانه يک سلام مي کنند و بر علي عليه السلام جداگانه يک سلام مي کنند، سپس بر حسنين عليهما السلام با هم يک سلام مي کنند و آنگاه سلامي بر تمام ياراني که همراه ما مي باشند، مي نمايند.
بعد از آن گويند: دانستيم اي رسول خدا که از خادم و پيروِ خودت ديدن کردي، و اگر چنين نبود که خداوند مي خواهد فضيلت او را براي فرشتگاني که حضور دارند و فرشتگاني که بعداً جريان را خواهند شنيد آشکار سازد، از او سؤال نمي کرديم، ولي امر الهي را بايد امتثال کرد.
آنگاه از او مي پرسند: خداي تو کيست؟ دين تو چيست؟ و پيغمبر تو کيست؟ و امام تو کيست؟ و قبله ات کدام است؟ و برادرانت کيانند؟ ميگويد: اللَّه، پروردگار من است و محمد صلي الله عليه و آله پيغمبر من است و علي عليه السلام جانشين محمد صلي الله عليه و آله امام من و کعبه، قبلهام و مؤمنان، پيروان محمد و علي و آل آنها، دوستان ايشانند و دشمنان معاندان ايشان برادران منند. و شهادت مي دهم که جز خداي يکتا معبودي نيست. و خداوند شريک ندارد و گواهي مي دهم که محمد بنده و فرستاده او است، و اينکه برادرش علي وليّ خدا است، و آنها که از پاکيزگان عترتش براي امامت نصب کرد، خلفاي امّت و واليان برحقّ و قيام کنندگان به عدل مي باشند. پس (نکير و منکر) گويند: بر اين باور زندگي کردي، و بر همين مُردي و بر همين عقيده – ان شاء اللَّه – برانگيخته خواهي شد و با آن کس که ولايتش را داشته اي در منزلگاه کرامت و قرارگاه رحمت الهي خواهي بود.
ميگويم: وجه استشهاد به اين روايت شريف که نکات جالبي دارد اينکه مؤمن به آن مکرمتها و سعادتها و نعمتهاي بزرگ مي رسد به سبب چهار امر: موالات و پيروي پيغمبر و ائمه اطهار عليهم السلام و خدمت به آنها و محبّت به ايشان و مقدّم داشتن آنها بر ديگران. چنانکه از فرموده حضرت که: در احسان به پيروِ ما، و خادم ما، و محبّ ما، و ايثارگر ما [بر هر چيز ديگر] رعايت کن … استفاده ميشود. و ترديدي نيست که اين چهار صفت در دعا کننده براي مولايمان صاحب الزمان عليه السلام جمع است، زيرا که دعا براي آن جناب نوعي از پيروي و خدمت و محبّت به امامان است و نيز ايثار کردن ايشان در دعا بر ساير افراد ميباشد.
و نيز بر اين مطلب دلالت ميکند تمام آنچه در بشارتها براي مؤمن در اخبار بسيار وارد شده که در فروع کافي – باب ما يعاين المؤمن و الکافر عند موته – [۱] و بحار [۲] و غير اينها آمده. و ما به يک حديث از کافي اکتفا مي کنيم که براي عارف سالک بس است و هرکه مايل باشد به کتابهاي مزبور مراجعه نمايد.
در کافي از محمد بن يحيي، از احمد بن محمد، از ابن سنان، [۳] از عمار بن مروان است که گفت: شخصي که از حضرت ابي عبد اللَّه صادق عليه السلام شنيده بود، برايم نقل کرد که آن حضرت فرمود: به خدا سوگند! از شما قبول مي کند و سوگند به خدا که شما را مي آمرزد، ميان هر يک از شما و جايگاهي که بر آن مورد غبطه است و خوشي و روشني چشم در آن است جز اين قدر فاصله نيست که جانش به اينجا رسد – و با دست به گلويش اشاره کرد – آنگاه فرمود: وقتي چنين شود و به احتضار برسد، رسول خدا و علي و جبرئيل و ملک الموت عليهم السلام نزد او حاضر گردند. آنگاه علي عليه السلام به او نزديک مي شود و مي گويد: يا رسول اللَّه! اين شخص ما خاندان را دوست مي داشت پس او را دوست بدار. و رسول خدا صلي الله عليه و آله به جبرئيل مي فرمايد: اين شخص خدا و رسول او و خاندانش ار دوست مي داشته پس او را دوست بدار. و جبرئيل به ملک الموت مي گويد: اين کسي است که خدا و رسول و خاندانش را دوست داشته است پس او را دوست بدار و بر او آسان بگير، پس ملک الموت به او نزديک مي شود و مي گويد: اي بنده خدا! آزادي کردنت را گرفتي؟ تذکره تبرئه خود را گرفتي؟ در زندگي دنيا به عصمت کبري متمسّک شدي؟ فرمود: پس خداوند او را توفيق مي دهد که مي گويد: آري. سؤال مي کند: آن چيست؟ مي گويد: ولايت علي بن ابي طالب عليهما السلام.
ملک الموت گويد: راست گفتي، و از آنچه حذر داشتي خداوند تو را از آن ايمن نمود، و به آنچه اميدوار بودي رسيدي، مژده باد تو را به سلف صالح مرافقت با رسول خدا و علي و فاطمه عليهم السلام.
سپس به آساني روحش را مي گيرد، و بعد کفنش از بهشت و حنوطش از مشک اذفر از بهشت نازل مي گردد، که به آن کفن و حنوط تجهيز، و آنگاه با حُلّه زردي از حُلّههاي بهشتي پوشانده مي شود، و چون در قبرش قرار دهند دري از درهاي بهشت برايش گشوده مي شود که از نسيم ملايم و بوي گلهاي آن بر او برسد.
سپس به مقدار يک ماه، راه از پيش رويش و از سمت راست و سمت چپش وسعت داده ميشود، آنگاه به او گفته شود: همچون عروسي که بر رختخوابش آرام گيرد، آسوده بخواب. بشارت باد تو را به آسايش و استراحت و بهشت و نعمت، و پروردگاري که (بر تو) غضبناک نيست. آنگاه آل محمد عليهم السلام را در جنان رضوي ديدار مي کند، با ايشان از غذايشان مي خورد و از آبشان مي آشامد، و با آنان در مجالسشان سخن مي گويد، تا آن هنگام که قائم ما اهل البيت بپاخيزد و چون قائم ما بپاخيزد، خداوند تعالي آنان را برانگيزد، پس لبيک گويان گروه گروه به سويش مي آيند. در آن هنگام باطل جويان به ترديد افتند و هتک کنندگان حرمتهاي الهي از هم پاشيده شوند – که اندک خواهند بود – عجله کنندگان هلاک گردند و آنها که فرج را نزديک دانند نجات يابند. از اين جهت است که رسول خدا به علي عليهما السلام فرمود: تو برادر مني و وعده من و تو وادي السلام باشد. [۴]
دعای براي حضرت قائم عليه السلام و تعجيل فرج آن حضرت مايه کمال ايمان و ثبوت آن تا هنگام مرگ مي باشد. پس سبب غير مستقيم است براي رستگاري به اين فضيلت، اضافه بر اينکه خود اين دعا تمسّک به عصمت کبري – يعني ولايت علي بن ابي طالب عليهما السلام – است، پس سبب رسيدن به اين مقام ميباشد. و نيز از دلايل اين موضوع روايتي است که در اصول کافي به سند صحيحي از ابن ابي عمير از حکم بن مسکين از حضرت ابي عبد اللَّه صادق عليه السلام که فرمود: هرکس به مؤمني سروري رساند خداوند – عزّ و جلّ – از آن سرور مخلوقي مي آفريند که به هنگام مرگ ديدارش کند و به او گويد: مژده باد تو را اي دوست خدا به کرامت و رضوان او. و همچنان با او خواهد بود تا اينکه داخل قبرش شود، باز همان سخن را گويد و چون از قبرش برخيزد باز آن سخن را تکرار نمايد. سپس همواره با او بماند و در مواقع ترس او را مژده دهد و همان سخن را بگويد. مؤمن از او پرسد: تو کيستي خدايت رحمت کند؟ مي گويد: من آن سرور و شادماني هستم که بر فلاني وارد ساختي. [۵]
ميگويم: وجه دلالت اينکه: بدون ترديد مولايمان صاحب الزمان و پدران گرامي اش عليهم السلام از اين دعا خرسند و مسرور مي شوند، پس اين ثواب به نحو اتمّ بر آن مترتب است.
(رک: مکیال المکارم؛ محمدتقی موسوی اصفهانی؛ مترم: مهدی حائری قزوینی)
———————————————————————
[۱] الکافي ۱۲۸:۳.
[۲] بحار الانوار ۱۷۳:۶.
[۳] منظور از ابن سنان در اينجا محمد بن احمد بن سنان است که از عمار بن مروان روايت مي کند – چنانکه در رجال کبير و منتهي المقال تصريح شده است – ميگويم: اقوي – به پيروي از عدهاي از محققين – آن است که به روايت محمد بن سنان اعتماد شود و او مورد وثوق و اطمينان است چنانکه سيد اجل علي بن طاووس و ديگران گفته اند، و محمد بن يحيي همان معروف به عطار است و احمد بن محمد همان ابن عيسي اشعري قمي مي باشد و عمار بن مروان مولي (=وابسته) بني ثوبان است و همگي آنها – چنانکه علماي رجال گفتهاند – ثقه هستند. (مؤلف)
[۴] فروع کافي ۱۲۸:۳.
[۵] کافي ۱۹۱:۲.
آخرین دیدگاه‌ها