این سخن پیامبر صلى الله عليه و آله است که فرمودند: (إني تارك فيكم الثقلين: كتاب الله ، و عترتي أهل بيتي، ما إن تمسكتم بهما لن تضلوا بعدي أبدا) همانا من میان شما دو چیز گرانبار را به امانت می نهم مادامی که بدان دو چنگ زنید ابدا پس از من گمراه نخواهید شد.
این حديث شريف به قدری مشهور است که دیگر نیازی به سند دهی از مصادر ندارد. و بدان همه علمای خاصه اعتراف کرده اند هم علمای عامه و هم خاصه و هر خاص و عام و بزرگ و کوچک و دانا و نادانی آن را می شناسند و طرق این روایت از حد تواتر خارج است.
و پیامبر خدا این روایت را در چند موضع حسّاس فرموده اند که از آن جمله است:

۱- در مکه پس از بارگشت از طائف،
۲- در حجة الوداع در روز عرفة زمان اجتماع مردم،
۳- در روز غدير در میان خطبه خود،
۴- در بالای منبر در مدینه
۵- و در هنگام مریضی مشرف به رحلت در حالی که حجره از اصحاب حضرت مملو بود هنگام وصیّت نمودن بر امّت.
ما به عنوان نمونه برخی از ائمّه حدیث اهل سنت چه قدیم و چه جدید را نام می بریم که ایشان در کتاب های صحیح و سنن و مسانید و تفاسير، و سير، و تواريخ، و لغت، و دیگر موارد به سندهای مختلف، و طریق های متفاوت آن را نقل کرده اند و ما در اینجا بدانها اشاره می کنیم تا موجب روشنگری بیشتر و اطمینان فراوان تر گردد.
این روایت را أحمد بن حنبل در مسند خود ۳: ۱۷ از أبي سعيد خدري، از پیامبر صلى الله عليه و آله نقل کرده که فرمودند: (إنّي أوشك أن أدعى فأجيب، و إنّي تارك فيكم الثقلين: كتاب الله عزّ و جلّ، و عترتي، كتاب الله حبل ممدود من السّماء إلى الأرض، و عترتي أهل بيتي، و إن اللطيف الخبير أخبرني بهما أنهما لن يفترقا حتى يردا علي الحوض، فانظروا كيف تخلفوني فيهما). امید می رود که من مورد فراخوان الاهی قرار گیرم و آن را باید اجابت کنم و همانا من میان شما دو چیز گرانسنگ را باقی می گذارم کتاب خدای عز و جل و اهل بیتم؛ کتاب خدا ریسمان کشیده ای است از آسمان به زمین و عترتم همان اهل بیت من و همانا خدای لطیف دانا بدان دو به من خبر داده است و آن دو از هم جدا نمی شوند تا این که در کنار حوض کوثر بر من وارد شوند پس بنگرید که چگونه در باره دو جانشین من عمل می کنید.
و نیز در همان کتاب ص ۲۶ و ۵۹ آن را از أبي سعيد خدري حدیث کرده است.
و نیز در جزء چهارم ص ۳۶۷ از زيد بن أرقم حديث دیگری را روایت کرده است.
و در صحيح مسلم ۲: ۲۳۸ آمده که پیامبر صلى الله عليه و آله فرمودند: (و أنا تارك فيكم الثقلين: أوّلهما كتاب الله فيه الهدى و النور، فخذوا بكتاب الله و استمسكوا به، فحثّ على كتاب الله و رغب فيه، ثمّ قال: و أهل بيتي، أذكركم الله في أهل بيتي، أذكركم الله في أهل بيتي). و من میان شما دو چیز گرانقدر را به امانت می نهم نخستین آن دو کتاب خداست که در آن نور و هدایت است پس کتاب خدا را سخت بگیرید و بدان میل ورزید و سپس فرمود: و اهل بیت من که خدا را در حق اهل بیتم یادآور شما می شوم، که خدا را در حق اهل بیتم یادآور شما می شوم، که خدا را در حق اهل بیتم یادآور شما می شوم.
و متقي هندي در كنز العمال ۷: ۱۱۲ حديثی نزدیک به حديث مسلم را نقل کرده است..
و در صحيح ترمذي ۲: ۳۰۸ از جابر بن عبد الله أنصاري نقل شده که گفت: رسول خدا  صلى الله عليه و آله را در حجّة وداع در روز عرفه دیدم در حالی که برای شتر قصواى خود سوار بود و خطبه می خواند پس شنیدم که می فرمود: (يا أيها النّاس! إنّي قد تركت فيكم ما إن أخذتم به لن تضلوا: كتاب الله، و عترتي أهل بيتي). ای مردم! همانا من میان شما دو چیز را امانت نهادم مادامی که آن دو را بگیرید ابدا گمراه نمی شوید: کتاب خدا و عترتم که همان اهل بیت من هستند.
ترمذي – بعد از نقل این حديث – گوید: در این باب از أبي ذر، و أبي سعيد، و زيد بن أرقم، و حذيفة بن أسيد نیز این حدیث نقل شده است و در نقل زيد بن أرقم افزوده ای چنین دارد: رسول خدا صلى الله عليه و آله: فرمود: (إني تارك فيكم ما إن تمسكتم به لن تضلّوا بعدي، أحدهما أعظم من الآخر: كتاب الله حبل ممدود من السماء إلى الأرض، و عترتي أهل بيتي و لن يفترقا حتّى يردا عليّ الحوض، فانظروا كيف تخلّفوني فيهما). همانا میان شما چیزی را به امانت می نهم که اگر بدان چنگ زدید ابدا پس از من گمراه نمی شوید یکی از آن دو از دیگری اعظم است. کتاب خدا که ریسمان کشیده از آسمان تا زمین است و عترتم که اهل بیت من هستند و این دو از هم جدا نمی شوند تا این که در کنار حوض کوثر بر من وارد شوند؛ پس بنگرید که چگونه این دو را خلیفه می گردانید.
ترمذي – بعد از بیان این حديث – گوید: هذا حديث حسن. این حدیث حسن است
و همین حدیث را طبري در ذخائر العقبى: ۱۶ و حاكم در المستدرك ۳: ۱۰۹ از زيد بن أرقم، نقل کرده اند که همانا پیامبر صلى الله عليه و آله در حجة الوداع فرمود: (إني قد تركت فيكم الثقلين أحدهما أكبر من الآخر: كتاب الله تعالى، وعترتي، فانظروا كيف تخلّفوني فيهما، فإنّهما لن يفترقا حتّى يردا عليّ الحوض). همانا من میان شما دو چیز گرانقدر را امانت می گذارم یکی بزرگتر از دیگری است؛ کتاب خدای متعال و عترتم پس بنگرید که چگونه این دو را پس از من خلیفه می گردانید و این دو از هم جدا نمی شوند تا این که در کنار حوض کوثر بر من فرود آیند.
حاكم این حديث در ص ۱۴۸ و ۵۳۲ از مستدرك خود نقل کرده است و پس از نقل آن می نگارد: همانا این حدیث صحيح است بنا بر شرایط صحّت دو شيخ (بخاری و مسلم). و این حدیث را ذهبي در تلخيص المستدرك نقل کرده است.
و نیز قندوزي حنفي حديث ثقلين را در ينابيع المودة : ۲۵ از طرق مختلف نقل کرده است. و آن را در ص ۳۶ از إمام الرضا عليه السلام نقل کرده است که آن حضرت در باره عترت خود فرمودند: (و هم الذين قال رسول الله صلى الله عليه وآله: إنيّ مخلّف فيكم الثقلين: كتاب الله، و عترتي أهل بيتي، ألا و إنّهما لن يفترقا حتّى يردا عليّ الحوض، فانظروا كيف تخلّفوني فيهما، أيّها النّاس إنّكم لا تعلموهم فإنّهم أعلم منكم). و ایشان همانا کسانی اند که رسول خدا صلی الله علیه و آله در باره آنها فرمودند: همانا میان شما دو چیز گرانقدر باقی می گذارم کتاب خدا و عترتم از اهل بیت من؛ همانا آگاه باشید که این دو از هم جدا نمی شوند تا در کنار حوض کوثر بر من وارد شوند. پس بنگرید که چگونه این دو را جانشین می گردانید ای مردم! شما نمی دانید پس ایشان داناترین شما هستند.
و ابن حجر در کتاب صواعق خود برای حديث ثقلين طرق زیادی را نقل کرده است ، پس در باب یازدهم از آن بعد از تصریح به طرق زیاد این روایت گوید: بدان این حدیث که در اینجا نقل کردیم بیش از بیست چند صحابی آن را نقل کرده اند طرقی برای آن در شبهه یازدهم نقل شد. در برخی از این طرق آمده است که آن حضرت آن را در حجة الوداع در روز عرفه فرمودند و در برخی از طرق آمده است آن را در مدینه در حال مریضی خود در حالی که حجره آن حضرت از اصحاب پر بود، فرمودند و در طرق دیگر آمده است که در غدیر خم آن را فرمودند و در طرقی آمده است آن را پس از بازگشت از طائف در مکّه وقتی که خطبه خواندند آن را فرمودند، همچنان که گذشت و این روایات با هم منافاتی ندارد چرا که آن حضرت این روایت را برای ایشان در مواطن متعدد تکرار کرده است و همچنان که در شأن قرآن کریم و عترت طاهره نیز این کار را انجام داده است.  (الصواعق المحرقة : ۱۵۰، مكتبة القاهرة.)
و در تاريخ يعقوبي ۲: ۹۳ آمده است که پیامبر صلى الله عليه و آله فرمود: (أيّها النّاس! إنّي فرطكم، و أنتم واردون عليّ الحوض، و إنيّ سائلكم حين تردون علي عن الثقلين، فانظروا كيف تخلّفوني فيهما.) قالوا: و ما الثقلان يا رسول الله صلى الله عليه وآله؟ قال: (الثقل الأكبر كتاب الله سبب طرفه بيد الله، و طرف بأيديكم فاستمسكوا به و لا تضلّوا و لا تبدّلوا، و عترتي أهل بيتي). ای مردم من از شما دور می شوم و شما در کنار حوض کوثر بر من وارد می شوید و من از شما در زمان ورودتان کنار حوض از دو چیز گرانقدر سوال می کنم. گفتند: آن دو چیز گرانقدر چیست ای رسول خدا؟ فرمود: گرانقدر بزرگتر کتاب خدا سویی از آن به دست خداست و سوی دیگر در دست شماست. پس بدان چنگ زنید و آن را گمش نکنید و تبدیل ننمایید و عترتم که اهل بیت من هستند.
و روایات فراوان دیگری که آن را افرادی چون طبري در ذخائر العقبى: ۱۶ ، و دارمي در سنن خود ۲: ۴۳۲، و نسائي در خصائص اش: ۳۰، و گنجي شافعي در كفاية الطالب باب أول:۱۱ در بيان صحت خطبه آن حضرت در کنار آبی به خم خوانده می شد پس از نقل حدیث گوید: آن را مسلم در صحيح خود نقل کرده است.
نیز آن را أبو داود، و ابن ماجة قزويني در دو کتاب صحیح خود در باب ۶۱ ، ص۱۳۰، و أبو نعيم أصفهاني در حلية الاولیاء ۱: ۳۵۵، و ابن أثير جزري در أسد الغابة ۲: ۱۲ و ۳: ۱۴۷، و ابن عبد ربه در العقد الفريد ۲: ۳۴۶ و ۱۵۸ در بیان خطبه پیغمبر صلى الله عليه و آله در حجّة الوداع و  ابن الجوزي در تذكرة الخواص باب دوازدهم: ۳۳۲ بعد از نقل سخن جدّ خود گوید: و آن را أبو داود در سنن خود، و ترمذي نیز نقل کرده اند، و  رزين در الجمع بين الصّحاح آن را نقل نموده است و جای شگفتی است که آن بر جدّ من خفی مانده است آنچه را که مسلم در صحيح  خود از حديث زيد بن أرقم و حلبي شافعي در إنسان العيون ۳: ۳۰۸.  ثعلبي در الكشف و البيان در تفسير آيه إعتصام، و در تفسير آيه ثقلان، و فخر رازي در تفسير خود ۳: ۱۸ در تفسير آيه إعتصام، و نيشابوري در تفسير خود ۱: ۳۴۹ در تفسير آيه  إعتصام و خازن در تفسير خود ۱: ۲۵۷ در تفسير آيه إعتصام، و در جزء چهارم : ۹۴ در تفسير آيه مودّة  و نیز في تفسير آيه (سنفرغ لكم أيها الثقلان) (۱)، ص ۲۱۲ و ابن كثير دمشقي در جزء چهارم: ۱۱۳ در تفسير آيه مودّة، و در جزء سوم : ۴۸۵ در  تفسير آيه تطهير، و همچنین تاريخ خود در جزء پنجم یا ششم در ضمن حديث غدير، و ابن أبي الحديد در شرح نهج البلاغة در جزء ششم: ۱۳۰ در معنى عترت و شبلنجي در نور الأبصار: ۹۹ و ابن صباغ مالكي في الفصول المهمة: ۲۵ و حمويني در فرائد السمطين به سند خود از سعيد بن جبير، از ابن عباس، و بغوي شافعي در مصابيح السنة ۲: ۲۰۵ و ۲۰۶.
مرحوم علامه شرف الدين رحمه الله در کتاب مراجعات: ۴۲ می نگارد: و در صحاح روایاتی به تواتر نقل شده است که واجب است به دو چیز گرانقدر چنگ زد و طرق نقل آن بیش از بیست چند طریق است و پیامبر خدا با صدای بلند آن را در چند موضع اعلام فرموده اند یکی در روز غدیر خم، یکی در روز عرفه در حجّة الوداع، و یکی از زمان بازگشت از طائف، یکی در بالای منبر در مدينة، و یکی در داخل حجره در زمانی بیماری ایشان در حالی که حجره از اصحابشان پر بوده است؛ آن هنگام فرمود: (أيها الناس يوشك أن أقبض قبضا سريعا فينطلق بي، و قد قدمت إليكم القول معذرة إليكم، ألا إنّي مخلف فيكم كتاب الله عزّ و جلّ و عترتي أهل بيتي)، ثم أخذ بيد علي عليه السلام فرفعها، فقال: ( هذا علي مع القرآن، و القرآن مع علي لا يفترقان حتّى يردا علىّ الحوض) «ای مردم امید می رود که به زودی من قبض روح شوم و من پیشتر از شما عذر خواستم همانا من میان شما کتاب خدای عز و جل و عترتم که اهل بیت من هستند را باقی می گذارم؛ سپس دست علی علیه السلام گرفت و بلند کرد و فرمود: این علی با قرآن است و قرآن با علی است و این دو از هم جدا نمی شوند تا در کنار حوض کوثر بر من وارد شوند.»  سپس گوید: این روایت را طبراني نیز در  أربعين الأربعين اثر نبهاني، و نیز سيوطي در إحياء الميت نقل کرده است.
و شما ای خوانده گرامی می دانید که خطبه آن حضرت به همین کوتاهی نبوده است ولی سیاست حاکم بر جامعه اسلامی در آن روزگار زبان محدثان باز داشت و قلم نویسندگان شکست! ولی با تمام آن شرایط دشوار سخنان آن حضرت گرچه قطره ای از دریاست ولی باز هم نقل شده است و آن سخنان ما کافی و رساست و ستایش از آن خداست . انتهای سخن علامه شرف الدین جیل عاملی.
آری این روایات یعنی (احادیث ثقلین) دلالت بر بقای اهل بیت پیامبر تا روز قیامت دارد و این روایت مورد اجماع عامه و خاصه می باشد و حجّت خدا تا روز بازپسین باید باشد و همچنان که قرآن تا قیامت باقی خواهد بود همسنگ آن یعنی عترت نیز تا قیامت باید باقی بماند؛ چرا پیامبر خدا صلی الله علیه و آله فرمود: «انهما لن یفترقا حتی یردا علیّ الحوض.» این دو از هم جدا نمی شوند تا در کنار حوض کوثر بر من وارد شوند. پس از احادیث نصّ بر حیات حجّت خداست؛ و پیامبر صلی الله علیه و آله امّت خویش را به عدم جدایی قرآن از عترت طاهرة وعده داده است مادامی که آسمانها و زمین باقی است. خواه آن حجّت آشکار و شناخته شده باشد یا ترسان پنهان تا این که حجج خدا و نشانه های روشن او باطل نگردد و هدایت الاهی از میان خلق رخت برنبندد.
———————————————————————————————-
۱- سورة الرحمن: الآية ۳۱