ولايت آن حضرت براي خداوند، و ولاي ما نسبت به آن حضرت، و نيز ولايت آن حضرت بر ما، از مهمترين اموري است که به دليل عقلي و شرعي موجب و انگيزه دعا براي آن حضرت است.
در اينجا سه موضوع بحث ميشود:
موضوع اوّل، ولايت آن حضرت نسبت به خداوند: وَلايت در اينجا – به فتح واو – به معني محبّت است، پس هرکه خداوند را دوست ميدارد وليّ خداست، بنابراين همه مؤمنين شايسته و صالح، اولياي خداوند – عزّ و جلّ – مي باشند و دليل بر اين معني است از آيات قرآن: «أَلا إِنَّ أَوْلِيآءَ اللَّهِ لا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَ لا هُمْ يَحْزَنُونَ الَّذِينَ آمَنُوا وَ کانُوا يَتَّقُونَ»؛ [۱] (آگاه باشيد که اولياي خدا نه ترسي بر آنان هست و نه اندوهگين شوند، آنان که ايمان آورده و تقوي پيشه ساختند.)
بنابر اينکه «الَّذِينَ آمَنُوا وَ کانُوا يَتَّقُونَ» بيان و تفسير اوليا باشد. و از روايات: ثقة الاسلام کليني به سند خود از مفضّل بن عمر روايت کرده که گفت: ابوعبد اللَّه امام صادق عليه السلام فرمود: هرگاه روز قيامت شود منادي ندا کند، کجايند آنها که از اولياي من جلوگيري کردهاند؟ پس گروهي که بر صورتهايشان گوشت نيست بپاخيزند. آنگاه اعلام مي شود: اينها کساني هستند که مؤمنين را اذيّت کرده اند و با آنان دشمني و مخالفت نمودند، و در دينشان تکبّر ورزيدند. پس امر مي شود تا آن گروه را به جهنم ببرند. [۲]
و در همان کتاب به روايت ابان بن تغلب از حضرت ابوجعفر باقر عليه السلام آمده که فرمود: وقتي پيغمبر صلي الله عليه و آله به معراج برده شد، گفت: پروردگارا! حال مؤمن نزد تو چگونه است؟ خداوند فرمود: اي محمد صلي الله عليه و آله! هر کس يکي از اولياي مرا اهانت کند، آشکارا با من جنگیده و من براي ياري اولياي خودم بيشترين شتاب را دارم. [۳]
و نيز در آن کتاب به سند صحيحي از امام صادق عليه السلام روايت شده است که فرمود: مؤمن دوست خداوند است او را ياري مي کند، و جز حقّ بر او چيزي نمي گويد و از غير او نمي ترسد.
و در همان کتاب به سند خود از حضرت ابي عبد اللَّه صادق عليه السلام آورده که فرمود: رسول خدا صلي الله عليه و آله فرمود: پروردگارم مرا به معراج برد و از پشت حجاب به من وحي کرد آنچه وحي کرد و به من فرمود: اي محمد! هر آنکه يکي از دوستان مرا خوار کند به جنگ من سنگر گرفته، و هرکه با من جنگ کند با او جنگ نمايم. گفتم: پروردگارا! اين وليّ تو کيست؟ فرمود: او کسي است که براي تو و وصيّ تو و ذرِّيه شما به ولايت بر تو پيمان گرفتهام. [۴]
چون اين را دانستي مي گويم: در وجوب محبّت و دوستي اولياي خدا و وجوب بغض و دشمني با دشمنان خدا ترديدي نيست بلکه از ضروريات مذهب ماست، عقل و نقل نيز بر آن دلالت دارند.
امّا عقل: شايد نياز به بيان نداشته باشد.
و امّا نقل: متواتر است ولي ما به ذکر چند روايت اکتفا ميکنيم:
۱ – در کافي به سند صحيحي از حضرت ابوجعفر ثاني امام جواد عليه السلام از پدرش از جدّش روايت شده است که امير المؤمنين عليه السلام فرمود: رسول خدا صلي الله عليه و آله فرمودند: خداوند اسلام را آفريد و براي آن ميدان و نور و درّ و ياوري قرار داد، عرصه ميدان اسلام قرآن و نور آن حکمت، و درّ آن نيکي و معروف است، امّا انصار و ياران آن من و خاندانم و شيعيان ما هستيم. پس خاندان من و شيعيانشان را دوست بداريد که: وقتي در معراج به آسمان دنيا برده شدم، جبرئيل مرا به اهل آسمان معرفي کرد، خداوند محبّت من و محبّت خاندانم و شيعيانشان را در دل فرشتگان به وديعت سپرد، که اين محبّت تا روز قيامت نزد آنها امانت است، سپس مرا به سمت اهل زمين فرود آورد، و مرا به اهل زمين معرفي نمود، پس خداوند – عزّ و جلّ – محبّت من و خاندان من و شيعيانشان را در دلهاي مؤمنين امّتم قرار داد. بنابراين مؤمنان امّت من امانت مرا تا روز قيامت حفظ مي کنند. آگاه باشيد که اگر کسي از امّت من در تمام عمرش – که همه دورانها را پر کند – خداوند – عزّ و جلّ – را عبادت کند ولي خداي – عزّ و جلّ – را در حالي که بغض خاندانم و شيعيانم را در دل داشته باشد ملاقات نمايد، خداوند سينه اش را جز به نفاق نگشايد. [۵]
۲ – همچنين در اصول کافي به سند خود از يعقوب بن الضحاک از يکي از اصحاب ما – که سرّاج و خدمتگزار حضرت ابوعبد اللَّه صادق عليه السلام بود – چنين آورده است: امام صادق عليه السلام در حيره بود، من و عدّهاي از دوستانش را براي انجام کاري فرستاد – تا آنجا که گويد: بازگشتم و – سخن از قومي به ميان آمد، عرض کردم: فدايت شوم! ما از آنها بيزاري مي جوييم، چون آن اعتقادي که ما داريم آنها ندارند، شما از آنها بيزاري مي جوييد؟ عرض کردم: آري. فرمود: پس نزد ما هم چيزهايي هست که شما نمي دانيد، شايسته است که از شما بيزاري بجوييم؟ عرض کردم: فدايت شوم، خير. فرمود: و همچنين مطالبي نزد خداوند هست که نزد ما نيست پس بايد خداوند ما را دور بيندازد؟ عرض کردم: نه سوگند به خدا قربانت گردم. فرمود: پس آنها را دوست بداريد و از آنها بيزاري مجوييد، بعضي از مسلمانها يک سهم و بعضي دو سهم از ايمان دارند. [۶]
۳ – در باب «الحبّ في اللَّه» در کتاب کافی از حضرت ابوعبد اللَّه صادق عليه السلام روايت شده که فرمود: از محکمترين گيره هاي ايمان اينکه [شخص] در راه خدا محبّت کند، و در راه خدا حکم گيرد، و در راه خدا ببخشد، و در راه خدا منع کند. [۷]
۴ – و نيز در همان باب از کتاب کافی روايت از آن حضرت از رسول خدا صلي الله عليه و آله آمده که فرمود: کدام يک از گيره هاي ايمان محکمتر است؟ اصحاب گفتند: خدا و رسولش بهتر مي دانند، و بعضي گفتند: نماز. بعضي گفتند: زکات. برخي گفتند: روزه. و بعضي گفتند: حج و عمره. و بعضي گفتند: جهاد. آنگاه رسول خدا صلي الله عليه و آله فرمود: براي هر يک از آنچه گفتيد فضيلتي هست ولي اينها نيست، و امّا محکمترين گيره هاي ايمان محبّت در راه خدا و بغض در راه خدا و دوستي دوستان خدا و بيزاري از دشمنان خداست.
۵ – و از حضرت صادقعليه السلام روايت شده است: هر کس دوستي در راه دين و خشم به خاطر دين نداشته باشد، دين ندارد. [۸] ميگويم: اينها قسمتي از اخبار است که بر وجوب محبّت اوليا و دوستان خدا دلالت دارد، و چون اين مطلب روشن شد، ميگويم: ترديدي نيست که هرچه ايمان کاملتر باشد، محبّت نسبت به اهل ايمان هم شديدتر خواهد بود، و هرچه مؤمن کامل تر باشد شايسته است که محبّت نسبت به او شديدتر و بيشتر باشد، زيرا که اين محبّت به سبب ارتباط ايماني است که بين مؤمنين وجود دارد. با اين بيان واجب است که محبّت تو نسبت به امام زمانت که اصل و گيره ايمان و کوه ولايت و قله آن است شديدتر و قويتر از محبّت نسبت به تمام مؤمنين باشد، بلکه بايد آن حضرت را از پدر و فرزند و بلکه از خودت هم بيشتر دوست بداري چنانکه آيه شريفه:
«قُلْ إِنْ کانَ آبآؤُکُمْ وَ أَبْنآؤُکُمْ وَ إِخْوانُکُمْ وَ أَزْواجُکُمْ وَ عَشِيرَتُکُمْ وَ أَمْوالٌ اقْتَرَفْتُمُوها وَ تِجارَةٌ تَخْشَوْنَ کَسادَها وَ مَساکِنُ تَرْضَوْنَها أَحَبُّ إِلَيْکُمْ مِنَ اللَّهِ وَ رَسُولِهِ وَ جِهادٍ فِي سَبِيلِهِ فَتَرَبَّصُوا حَتّي يَأْتِيَ اللَّهُ بِأَمْرِهِ»؛ [۹] (بگو چنانچه پدران و فرزندان و برادران و همسران و خويشاوندان و اموالي که جمع کردهايد و تجارتي که از کسادي آن مي ترسيد، و منزلهايي که خوشايند شما است را، از خدا و رسول او و جهاد در راه او بيشتر دوست داريد، پس منتظر باشيد تا خداوند امر حتمي و نافذش را جاري سازد.) بر آن دلالت دارد، و نيز حديثي که در دارالسلام و غير آن از علل الشرايع نقل شده است که رسول خدا صلي الله عليه و آله فرمود: هيچ بندهاي ايمان نميآورد تا اينکه من نزد او از خودش محبوب تر باشم، و به عترت من از عترت و بستگان خودش بيشتر محبّت داشته باشد، و خاندان مرا از خاندان خودش بيشتر دوست بدارد، و ذات من نزد او از ذات خودش محبوب تر باشد. [۱۰]
نکته اينکه: پوشيده نيست که محبّت امري است قلبي و کيفيتي است نفساني، ولي آثار و نشانههاي آشکاري دارد که به وسيله آنها درجات و مراتب محبّت تو نسبت به محبوب شناخته مي شود، از جمله آن نشانهها اينکه: اگر از نظرت غايب شود در دعا کردن براي او اهتمام بورزي، و اگر مصيبتي برايش رخ دهد براي او غمگين شوي، مگر نمي بيني که هرگاه فرزند شايسته خوشروي وارستهاي داشته باشي و آن فرزند به سفري برود که جايش را نداني، هيچ ساعتي از شب و روزت از فکر او بيرون نمي روي و پيوسته برايش دعا مي کني، و از مؤمنين و صالحين تقاضا مي کني که براي او دعا کنند، آيا اين کار جز به خاطر محبّت و علاقه شديد است؟ بنابراين اي کسي که مدّعي محبّت مولاي خودت هستي آيا روزي بر شما مي گذرد که او را فراموش نکني؟ پس در غيبت او برايش دعا بسيار کنيد و فرصت را غنيمت بشماريد.
موضوع دوم: اينکه دوستي ما مقتضي اين است که در دعا کردن براي آن حضرت کوشش و جدّيت داشته باشيم. دعا کردن براي محبوب در نهاد افراد بشر نهفته و با سرشت آنان آميخته است، و اين امر کاملاً واضح است، ولي منظور ديگري را در اينجا دنبال مي کنيم اينکه: لازم است دعاي براي آن حضرت را بر هر دعايي مقدم بداريم. توضيح اين مطلب به مقدّمه اي نياز دارد که ميآوريم، انگيزه ها و اسباب محبّت سه چيز است: لذّت و نفع و نيکي. مهمترين و کاملترين اين انگيزهها سومين آنهاست، [۱۱] بلکه ميتوان گفت: آن دو سبب اوّل و دوم هم به اين سبب برمي گردد.
منظور از نيکي و خير اين است که وجود چيزي به وجهي از وجوه خير و نيک باشد، که هرگاه انسان بداند وجود چيزي يا شخصي مايه نيکي و خير است از روي طبع آن را دوست مي دارد هرچند که از آن، خير به او نرسد و هرچه خيرش بيشتر باشد علاقه و محبّت انسان نسبت به او زيادتر مي گردد، البته برحسب درجات معرفت و شناخت خيرهاي وجود او. حال که اين مقدّمه را دانستي بدان که تمام انگيزه هاي موجب محبّت در وجود مولاي ما حضرت حجّت – عجّل اللَّه فرجه الشريف – جمع است. امّا لذّت، کدام لذّت براي مؤمن شيرينتر و بالاتر از زيارت جمال مبارک آن حضرت و تشرّف به وصال اوست؟ که لذتهاي ظاهري و باطني آن به قدري زياد است که نمي توانم بشمارم، لذا امير المؤمنين عليه السلام از روي شوق ديدارش آه مي کشيد – چنانکه در حديثي در غيبت نعماني آمده است -. [۱۲]
و امّا نفع: تمام منافع و بهره ها به برکت وجود آن حضرت به خلايق مي رسد، اضافه بر منافع و آثار مخصوصي که متوقف بر ظهور آن حضرت است، و چه خوش گفتهاند به عربي:
«لَقَدْ جُمِعَتْ فِيهِ الَمحاسِنُ کُلُّها»؛ به راستي که همه خوبيها در او جمع گرديده است.
و به فارسي سرودهاند:
[رخ يوسف کف موسي دم عيسي داري] – آنچه خوبان همه دارند تو تنها داري
و امّا خيرات وجودش: عقلهاي ما کوتاه و انديشه هاي ما پايين تر است از اينکه آنها را درک کنيم، که جز اندکي از علم داده نشده ايم، ولي هرکس به قدر فهم و هر مؤمني به اندازه سهم خود مطلب را درمي يابد. هر که معرفتش نسبت به خيرات وجود شريف آن جناب بيشتر باشد، دعا کردن در نظر او مهمتر است، زيرا که اهتمام و کوشش در دعا از کمال محبّت و دوستي سرچشمه مي گيرد، و کمال محبّت از کمال معرفت حاصل مي شود و اين يکي از وجوه شدّت اهتمام ائمه عليهم السلام در دعا کردن براي آن جناب و درخواست تعجيل فرجش از درگاه خداوند مي باشد.
نتيجه اينکه: دوستي و محبّت و ولاي ما نسبت به آن حضرت موجب اهتمام و کوشش ما در دعا براي فرجش مي باشد، که بيشتر و پيش تر از دعا کردن براي خودمان و آنچه مربوط به ما است لازم است براي آن جناب دعا کنيم.
موضوع سوم: ولايت آن حضرت بر ما: وِلايت در اينجا – به کسر واو – به معني سلطه و استيلاء و سرپرستي است، و منظور از ولايت آن حضرت بر ما همان است که در آيه شريفه: «اَلنَّبِيُّ أَوْلي بِالمُؤْمِنِينَ مِنْ أَنْفُسِهِمْ»؛ (پيامبر نسبت به مؤمنان از آنان نسبت به خودشان سزاوارتر است.) به آن تصريح شده،
و هرگاه يقين و باور داشته باشيم که آن حضرت در تمام آنچه متعلق به ماست، از خود ما شايسته تر و اولي است، بر خود لازم خواهيم دانست که در همه چيزهايي که مورد علاقه ما است آن حضرت را اولي و شايسته تر بدانيم و مقدّم بداريم. و احتمال دارد که در عبارت زيارت جامعه همين معني منظور باشد که ميخوانيم: «وَ مُقَدِّمُکُمْ أَمامَ طَلِبَتِي وَ حَوائِجِي وَ إِرادَتِي فِي کُلِّ أَحْوالِي وَ أُمُورِي»؛ (و شما را بر خواسته ها و نيازها و تصميم هاي خودم مقدّم مي دارم.) پس ولايت آن حضرت موجب اين است که ما در تمام امور آن جناب را مقدّم بداريم، و از مهمترين امور دعاست که کليد هر خير و صلاح هر پرهيزکار ميباشد، پس شايسته است که آن حضرت را بر خود و هر که مورد علاقه ماست در دعاي براي فرج و عافيت سزاوارتر بدانيم.
(رک: مکیال المکارم؛ محمدتقی موسوی اصفهانی؛ مترجم مهدی حائری قزوینی)
———————————————————————————————-
[۱] سوره يونس، آيه ۶۳.
[۲] کافي ۳۵۱:۲.
[۳] کافي ۳۵۲:۲.
[۴] کافي ۳۵۳:۲.
[۵] کافي ۴۶:۲.
[۶] کافي ۴۳:۲.
[۷] کافي ۱۲۵:۲.
[۸] کافي ۱۲۷:۲.
[۹] سوره توبه، آيه ۲۴.
[۱۰] علل الشرايع: ۱۴۰.
[۱۱] زيرا که غالباً آن دو سبب نخستين در معرض زوال و از بين رفتن است که محبّت نيز از بين ميرود، ولي وجود مولاي ما حضرت صاحب الزمان – صلوات اللَّه عليه – منافع وجودش پيوسته موجود است و لذّت مؤمن به وجود آن حضرت پايدار است. (مؤلف).
[۱۲] الغيبة النعماني: ۲۱۴.
آخرین دیدگاه‌ها