حکمت الهي بر اين است که وقت ظهور صاحب الامر را پيش از فرارسيدن آن، از بندگانش مخفي بدارد، به خاطر اموري که بر ما پوشيده است؛ بعضي از آن‏ امور از اخبار ائمّه اطهار عليهم السلام استفاده مي ‏شود، که بدان‏ها اشاره می کنیم. زيرا که علم بدان از اسرار الهی است که از خلق خود مستور داشته، چنان‏که در دعايي که از آن حضرت‏ عليه السلام به دست شيخ ‏عَمْري‏ قدّس سرّه روايت رسيده چنين آمده است:

«[خدايا] و تو عالِمي بدون تعليم به آن وقتي که صالح امر [حکومت] ولّي توست، در اين‏که به او فرمان دهي امر خود را اظهار نمايد و پرده [غيبتش] را کنار زند، پس مرا بر [انتظار] آن صبر ده تا دوست ندارم آنچه به تأخير انداخته ‏اي جلو بيفتد و آنچه را تعجيل بخواهي من به تأخيرش مايل نباشم، و هر چه تو در پرده قرار داده‏ اي افشايش را نطلبم، و در آنچه نهان ساخته ‏اي کاوش ننمايم، و در تدبير امور جهان با تو [که همه مصالح را مي‏ داني] به نزاع نپردازيم…»

و در کتاب حسين بن حمدان به سند خود از مفصَّل بن عمر آورده که گفت:

از سرورم حضرت ابي عبد اللَّه امام صادق ‏عليه السلام پرسيدم: آيا ظهور مهدي منتظر وقت معيَّني دارد که مردم آن را بدانند؟

فرمود: حاشا که خداوند براي آن وقتي تعيين کرده باشد يا شيعيان ما براي آن وقتي معيّن کنند.

گويد: عرضه داشتم: اي مولاي من! اين از چه جهت است؟

فرمود: زيرا که آن همان ساعت است که خداي عزّ و جلّ فرموده:
«يَسْئَلُونَکَ عَنِ السَّاعَةِ أَيَّانَ مُرْساها قُلْ إِنَّما عِلْمُها عِنْدَ رَبِّي لا يُجَلِّيها لِوَقْتِها إِلاَّ هُوَ ثَقُلَتْ فِي السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ لا تَأْتِيکُمْ إِلاَّ بَغْتَةً يَسْئَلُونَکَ کَأَنَّکَ حَفِيٌّ عَنْها قُلْ إِنَّما عِلْمُها عِنْدَ اللَّه وَ لکِنَّ أَکْثَرَ النَّاسِ لا يَعْلَمُونَ»؛[۱] ([اي رسول ما] از تو درباره آن ساعت مي‏ پرسند که کي خواهي بود بگو علم آن نزد پروردگار من است که جز او آن ساعت را ظاهر و روشن نتواند کرد [شأن] آن ساعت در آسمان‏ ها و زمين سنگين و عظيم است، جز ناگهاني شما را نيايد از تو مي ‏پرسند که گويي تو کاملاً بدان آگاهي بگو علم آن ساعت محقَّقاً نزد خداست ليکن اکثر مردم بر اين حقيقت آگاه نيستند.)

و فرموده خداوند: «هَلْ يَنْظُرُنَ إلَّا السَّاعَةَ أنْ تَأتِيَهُمْ بَغْتَةً فَقَدْ جاءَ أَشْرَاطُها- فَأنّي لَهُمْ اذا جائَتْهُمْ ذِکريهُمْ»؛ [۲] (آيا کافران که ايمان نمي‏ آرند پس باز انتظاري دارند جز آن‏که ساعت فرا رسد که همانا شروط و علايم آن [پديد] آمد و پس از آن‏که بيايد در آن حال تذکّر و پند آنان را چه سودي بخشد.)

و فرموده خداوند: «اقْتَربَتِ السَّاعَةُ وَ انْشَقَّ القَمَرُ» [۳] (آن ساعت نزديک آمد و ماه آسمان شکافته شد.)
و فرموده خداوند: «وَ ما يُدْرِيکَ لَعَلَّ السَّاعَةَ قَرِيبٌ – يَسْتَعْجِلُ بِهَا الَّذِينَ لا يُؤْمِنُونَ بِها وَ الَّذِينَ آمَنُوا مُشْفِقُونَ مِنْها وَ يَعْلَمُونَ أَنَّهَا الْحَقُّ أَلا إِنَّ الَّذِينَ يُمارُونَ فِي السَّاعَةِ لَفِي ضَلالٍ بَعِيدٍ»؛[۴] (و تو چه داني شايد که آن ساعت نزديک باشد آنان که به آن ساعت ايمان ندارند [به تمسخر] تقاضاي زودتر شدن آن را دارند و [امّا] آنان که ايمان آورده‏ اند از آن سخت بيمناک اند و مي‏ دانند که آن روز بر حق است، توجّه کنيد آنان که در باره ساعت جدال کنند در گمراهي دوري هستند.)

عرض کردم: اي مولاي من، معني: «يُمارون = جدال مي‏ کنند» چيست؟

امام ‏صادق ‏عليه السلام فرمود: مي‏ گويند قائم کي متولّد شده و چه کسي او را ديده و در کجاست و کجا خواهد بود و کي ظاهر مي ‏شود؟ تمام اين‏ها از جهت عجله کردن در امر خداوند و شک در قضاي الهي است، آنان دنيا و آخرت را زيان کرده‏ اند و پايان بد از آنِ کافران است.

مفضَّل گويد: عرضه داشتم: اي سرور من، پس وقتي براي آن تعيين نمي ‏کنيد؟ فرمود: اي مفضّل! براي آن وقتي مگذار که هر کس براي ظهور مهدي ما وقتي تعيين نمايد خود را در علم خداوند شريک دانسته و [به ناحق] مدّعي شده که خداوند تعالي او را از اسرار خويش آگاه ساخته است …. اين حديث طولاني است آن مقدار که مورد نياز بود پايان يافت.

و در غيبت نعماني به سند خود از محمد بن مسلم آورده که گفت: حضرت ابو عبد اللَّه امام صادق ‏عليه السلام فرمود: اي محمد! هر کس تعيين وقتي را از ما به تو خبر دهد بدون ترديد او را تکذيب کن، زيرا که البتّه ما براي هيچ کس وقتي را تعيين نمي ‏کنيم.[۵]

و از ابوبکر حضرمي ‏آورده که گفت: شنيدم حضرت ابي‏ عبد اللَّه امام صادق ‏عليه السلام مي ‏فرمود: همانا ما براي اين امر وقتي تعيين نکنيم.[۶]

و از ابوبصير از حضرت امام صادق ‏عليه السلام آمده که گفت: به آن حضرت عرضه داشتم: فدايت گردم، خروج قائم ‏عليه السلام کي خواهد بود؟
فرمود: اي ابومحمد! ما خانداني هستيم که وقت نمي‏ گذاريم، و به تحقيق که حضرت محمد صلي الله عليه و آله فرمود: وقت گذاران دروغ گويند، اي ابومحمد! به درستي که پيش از اين امر پنج علامت خواهد بود نخستين آن‏ها ندا در ماه رمضان است، و خروج سفياني، و خروج خراساني، و کشتن نفس زکيّه و فرو رفتن زمين در بيداء. سپس فرمود: اي ابومحمد! به ناچار پيش از آن دو طاعون خواهد بود، طاعون سفيد و طاعون سُرخ.

عرض کردم: فدايت شوم: اين دو طاعون چيست؟

فرمود: امّا طاعون سفيد مرگ همگاني خواهد بود، و امّا طاعون سُرخ شمشير. و قائم ‏عليه السلام خروج نخواهد کرد تا اين‏که در دل فضا شب بيست و سوم ماه رمضان شب جمعه نامش اعلام شود.

عرض کردم: چگونه ندا مي ‏شود؟

فرمود: به اسم او اسم پدرش اعلام مي‏شود: (توجّه کنيد که فلاني پسر فلاني قائم آل ‏محمد صلي الله عليه و آله است، پس از او بشنويد و اطاعتش کنيد) آن‏گاه هيچ جانداري نمي‏ ماند مگر اين‏که آن صِيحه را خواهد شنيد، و خفته را بيدار مي‏کند و از حياط خانه بيرون مي‏رود، و دوشيزه از پس پرده ‏اش بيرون مي‏ دود، و قائم‏ عليه السلام چون آن ندا را بشنود خروج مي ‏کند، و آن صيحه جبرئيل‏ عليه السلام است. [۷]

و در کافي و غيبت نعماني به سند خود آورده ‏اند که مهزم به امام صادق‏ عليه السلام عرضه داشت: فدايت شوم، از اين امر که در انتظارش هستيم خبر ده که کي خواهد بود؟ فرمود: اي مهزم وقت‏گذاران دروغ گويند و شتابزدگان هلاک شوند، و تسليم شدگان نجات يابند. [۸]

و نيز هر دو به سندشان از ابوبصير آورده‏اند که گفت: از او – يعني امام صادق‏ عليه السلام – درباره حضرت قائم ‏عليه السلام پرسيدم، آن حضرت فرمود: وقت گذاران دروغ گويند ما خانداني هستيم که وقتي تعيين نمي‏کنيم. [۹]

و در غيبت نعماني از امام صادق‏ عليه السلام است که فرمود: خداوند جز اين نخواهد کرد که خلاف وقتي را که وقت‏گذاران تعيين کنند ظاهر سازد. [۱۰]

و از فضيل بن يسار است که گفت: به حضرت ابوجعفر باقر عليه السلام عرض کردم: آيا براي اين امر وقتي هست؟ فرمود:وقت تعيين کنندگان دورغ مي ‏گويند؛ وقت گذاران دروغ مي ‏گويند. [۱۱]

و در کافي از احمد به سند خود آورده که گفت: فرمود: خداوند جز اين نکند کخه برخلاف وقتِ وقت گذاران پيش آورد. [۱۲]

و به سند خود از ابوبصير آورده که گفت: از حضرت ابي‏ عبد اللَّه امام صادق ‏عليه السلام درباره حضرت ‏قائم پرسيدم، فرمود: وقت ‏گذاران دروغ گويند، ما خانداني هستيم که وقتي را تعيين نکنيم.

و در غيبت شيخ طوسي به سند خود از فضل بن شاذان به سند خود از فضيل است که گفت: از حضرت ابوجعفر باقر عليه السلام پرسيدم: آيا اين امر را وقتي هست؟ فرمود: وقت گذاران دروغ گويند، دروغ مي‏گويند دروغ مي‏گويند. [۱۳]

و به سند خود از حضرت ابي‏عبد اللَّه امام صادق‏ عليه السلام آوره که فرمود: وقت گذاران دروغ مي‏ گويند در گذشته وقتي تعيين نکرديم و در آينده هم تعيين نخواهيم کرد. [۱۴]

و به سند خود از عبدالرحمان بن کثير آورده که گفت: در محضر امام صادق ‏عليه السلام شرفياب بودم که مهزي اسدي بر آن جناب وارد شد و عرضه داشت: فدايت گردم مرا خبر ده اين امري که انتظارش را مي ‏کشيد چه وقت خواهد بود، که به طول انجاميده؟ آن حضرت‏ عليه السلام فرمود: از مهزم وقت گذاران دروغ مي‏ گويند، و شتابزدگان به هلاکت رسند و تسليم شوندگان نجات يابند، و به سوي ما مي ‏آيند. [۱۵]

و به سند صحيح خود از حضرت امام صادق‏ عليه السلام آورده که فرمود: هر کس از مردم براي تو هرگونه وقتي را تعيين کرد بدون هراس او را تکذيب کن که ما براي هيچ کس وقتي تعيين نکنيم. [۱۶]

و در احتجاج شيخ طبرسي از محمد بن يعقوب کليني از اسحاق بن يعقوب آمده که گفت: از محمد بن عثمان عَمْري‏ قدس سره درخواست کردم نامه‏اي از من [به محضر حضرت صاحب الأمرعليه السلام] برساند، که در آن نامه از مسائلي که بر من مشکل شده بود سؤال کرده بودم، پس توقيع به خط مولايمان صاحب‏الزمان ‏عليه السلام آمد، تا آنجا که فرموده: … و امّا ظهور فَرَج، پس آن به به دست خداي عزّ و جلّ است، و وقت گذاران دروغ مي‏گويند … [۱۷]

و اين را شيخ طوسي ‏رحمه الله از گروهي از مشايخ خود از جعفر بن محمد بن قولويه و ابوغالب زراري و غير آن‏ها از محمد بن يعقوب کليني‏ قدّس سرّه از اسحاق بن يعقوب روايت کرده است. [۱۸]

توثيق اسحاق بن يعقوب را در کتاب‏هاي رجالي که نزد من هست نديدم، ولي در وثاقت و جلالت او همين بس که شيخ کليني با اعتماد بر او از وي روايت کرده، به اضافه قرائن ديگر … چنان‏که بر هوشمند دانا پوشيده نيست.

توضيح: از تمام آنچه در اين باب آورديم معلوم شد که از وظايف مهم ترک وقت گذاري و تکذيب تعيين کنندگان وقت ظهور حضرت حجّت‏ عليه السلام است هر کس که باشد، و در اينجا شايسته است به چند مطلب توجه داده شود:

مطلب اوّل: ممکن است تصوّر شود که بين روايات ياد شده با روايت که مشايخ سه‏گانه [۱۹] به سندهاي‏شان از ابوحمزه ثمالي آورده‏اند منافاتي هست. ابوحمزه گويد: به حضرت ابوجعفر باقر عليه السلام عرضه داشتم: حضرت علي ‏عليه السلام مي‏ فرموده: تا سال هفتاد بلا است، و مي‏فرموده: پس از بلا راحتي است، و سال هفتاد گذشت و ما را حتي نديديم؟ حضرت ابوجعفر عليه السلام فرمود: اي ثابت خداي تعالي براي اين امر در هفتاد سال وقت تعيين کرده بود، پس هنگامي که حسين‏ عليه السلام کشته شد غضب خداوند بر اهل زمين شديد گشت و آن را به صد و چهل سال تأخير انداخت، پس ما اين را براي‏تان حديث گفتيم ولي شما آن را فاش کرديد، و پرده از روي سرّ برداشتيد، پس خداوند آن را به تأخير انداخت و پس از آن وقتي نزد ما تعيين نفرموده، و خداوند هر چه را بخواهد محو و هر چه را خواهد اثبات مي ‏کند و اصل کتاب نزد اوست [۲۰] ابوحمزه گويد: همين مطلب را به حضرت ابي ‏عبد اللَّه امام صادق ‏عليه السلام گفتم، فرمود: همين طور بوده است.

و شيخ طوسي به سند خود از فضل بن شاذان به سند خود از ابوبصير آورده که گفت: به آن حضرت‏ عليه السلام عرض کردم: آيا براي اين امر مدّت سر رسيدي هست که بدن‏هايمان را به آن راحت دهيم و به آن منتهي شويم؟ فرمود: آري، ولي شما فاش کرديد پس خداوند بر آن افزود. [۲۱] و به سند خود از امام صادق ‏عليه السلام آورده که فرمود: اين امر در من بود، پس خداي تعالي آن را به تأخير انداخت، و در ذريّه من آنچه را خواهد به انجام رساند. [۲۲]

و نعماني به سند خود از اسحاق بن عمّار صيرفي روايت آورده که گفت: شنيدم حضرت امام صادق ‏عليه السلام مي ‏فرمود: براي اين امر وقتي بود، و آن در سال صد و چهلم، پس شما آن را بازگو کرديد و منتشر ساختيد، خداي عزّ و جلّ هم آن را تأخير انداخت. [۲۳]
و در همان کتاب در حديث ديگري از او روايت شده که گفت: حضرت امام صادق ‏عليه السلام فرمود: اي ابواسحاق اين امر دو بار به تأخير افتاد. [۲۴]

بين اين احاديث با احاديث سابق منافاتي نيست، چون صراحت و ظهوري در اين احاديث نيست بر اين‏که منظور از «امر» ظهور امام دوازدهم عجل اللَّه تعالي فرجه باشد، بلکه نمي ‏تواند مراد از آن ظهور آن حضرت ‏عليه السلام باشد، زيرا که سال هفتاد و سال صد و چهل پيش از ولادت آن جناب بوده، و هم‏چنين حديث سوم بر آنچه ياد کرديم نصّ است.

بنابراين منظور تسلُطّ يافتن امامان ‏عليه السلام و ظهور دولت حق و پيروزي مؤمنين بر مخالفين مي‏ باشد، و اين – به حسب روايات ياد شده – به ظهور آن حضرت‏ عليه السلام مقيَّد نيست، و با ترتيب امامت و اين‏که شماره امامان دوازده مي ‏باشد منافاتي ندارد، و ظاهر از اين روايات آن است که ظهور دولت حق و غالب شدن امامان و شيعيان ايشان، و تسلّطّ يافتنشان بر اهل باطل و گسترش دادن عدل و داد در دنيا چنين مقدَّر بوده که در سال هفتاد واقع شود به شرط آن‏که مردم بر ياري امام حسين‏ عليه السلام متَّفق مي‏ شدند، که اين تکليفي بر عموم آن‏ها بود چنان‏که در احاديثي وارد گرديده، پس چون به امر پروردگارشان فسق ورزيدند، و از ياري وليّ‏شان خودداري کردند، غضب الهی بر آنان شدّت گرفت، و نجات و رهايي‏ شان از دست دشمنانشان، و گسترش عدالت در ميانشان را تا سال صد و چهل به تأخير انداخت، و اين با زمان امام صادق ‏عليه السلام موافق است، چنان‏که در روايت سوم به آن تصريح شده است. و چون شيعيان امر امامان ‏عليهم السلام را در مخفي داشتن اسرارشان مخالفت کردند، و آنچه را دستور داشتند، کتمان و مستور نمايند افشا ساختند، و اين کفران نعمتي بود که خداوند به آنان عنايت کرده بود، خداي تعالي سزاي عملشان را داد به اين‏که نجات و خلاصي‏ شان را به تأخير انداخت، چنان‏که حديث ياد شده اين معني را بازگو مي‏ کند.

خداي عزّ و جلّ فرمايد: «ذلِکَ جَزَيْناهُمْ بِما کَفَرُوا وَ هَلْ نُجازِي إِلاَّ الْکَفُورَ»؛ [۲۵] (اين کيفر کفران آن‏ها بود، و آيا جز کفران کننده را کيفر دهيم؟)

و امّا احاديث:

از جمله؛ در بحار الانوار به نقل از کتاب النوادر علي بن اسباط از ثعلبة بن ميمون از حسن بن زياد عطار روايت آمده که گفت:

از حضرت ابي‏ عبد اللَّه امام صادق ‏عليه السلام درباره فرموده خداي عزّ و جلّ: «أَ لَمْ تَرَ إِلَي الَّذِينَ قِيلَ لَهُمْ کُفُّوا أَيْدِيَکُمْ وَ أَقِيمُوا الصَّلاةَ»؛ [۲۶] (آيا نمي‏نگري کساني را که به آن‏ها گفته مي‏ شد از جنگ خودداري کنيد و نماز را به پاي داريد …) پرسيدم، آن حضرت‏ عليه السلام فرمود:

در باره حسن بن علي‏ عليه السلام نازل شد، خداوند او را به خودداري از جنگ امر فرمود. رواي گويد: [پرسيدم]: «فَلَمَّا کُتِبَ عَلَيهِمُ القِتالُ»؛ (پس چون فرمان جنگ بر آنان آمد…؟) فرمود: در باره حسين بن علي ‏عليه السلام نازل شد، خداوند بر او و اهل زمين فرض کرد که در رکاب آن جناب کارزار کنند.[۲۷]

این حديث در منتهاي صحّت است، و به همين معني روايات متعددي آمده است. و به آنچه بيان داشتيم ظاهر گشت که وجهي ندارد اين‏که اخبار گذشته را حمل کنيم بر آن‏که نهي از وقت گذاردن را به صورت حتمي و صريح منحصر بدانيم، يا آن‏که نهي را به غير امامان ‏عليهم السلام اختصاص دهيم چنان‏که بعضي از علما چنين کرده‏ اند. زيرا که هيچ يک از اخبار پنج گانه ياد شده بر تعيين وقت زمان ظهور مولايمان صاحب ‏الزمان – عجل اللَّه تعالي فرجه – اصلاً دلالت ندارند، بلکه در حديث دوم و سوم بر فَرَج نيز دلالت نيست، زيرا که بيش از اين از آن‏ها بر نمي ‏آيد که امامان ‏عليهم السلام وقت آن را مي‏ دانستند، نه اين‏که به ديگران هم خبر داده باشند. اضافه بر اين‏که توجيهي را که بعضي از علما نموده ‏اند، بر خلاف صريح فرمايش امامان‏ عليهم السلام است که:

«ما خانداني هستيم که وقت نمي ‏گذاريم»

و نيز: «در گذشته وقتي تعيين نکرديم، آينده هم وقتي را تعيين نخواهيم کرد»،

و نيز: «براي هيچ کس وقتي را تعيين نکنيم» و غير اين‏ها … بنابراين روايات گذشته با صحّت و صراحتي که دارند معارضي براي آن‏ها نيست تا به توجيه و تأويل آن‏ها نيازي داشته باشيم.

اگر بگوييد: ممکن است تعارض کنند و منافات داشته باشند با آنچه در بحار و برهان از عيّاشي از ابي ‏لبيد مخزومي از حضرت امام باقر عليه السلام آمده که آن حضرت فرمود:
«اي ابوالبيد، همانا در حروف مقطَّعه قرآن علم بسياري است، خداي تعالي نازل فرمود: «الم ذَلِکَ الِکتابُ» پس حضرت محمد صلي الله عليه و آله قيام کرد تا اين ‏که نورش ظاهر گشت و سخنش بر دل‏ها نشست، و آن حضرت متولّد شد هنگامي که از هزاره هفتم، صد و سه سال گذشته بود».
سپس فرمود: «بيان اين مطلب در کتاب خداوند در حروف مقطّعه هست، هر گاه آن‏ها را بدون تکرار بشماري، و از حروف مقطّعه هيچ حرفي نمي ‏گذرد جز اين‏که با گذشت آن يکي از بني‏هاشم قيام کند».
سپس فرمود: «الف يک، و لام سي، و ميم چهل، و صاد نود است، که مجموع آن‏ها صد و شصت و يک مي‏ باشد، سپس آغاز قيام امام حسين بن علي‏ عليهما السلام (آلم اللَّه…» بود. و چون به آخر مدّتش رسيد قائم فرزندان عبّاس در (المص) قيام کند، و چون آن آن را بگذرد قائم ما در: (الر) بپاخيزد، پس اين را بفهم و به خاطر بسپار و کتمان [از نااهل] کن».[۲۸]

و در بحار و شرح اربعين مجلسي دوم آمده از کتاب المحتضر تأليف حسن بن سليمان شاگرد شهيد اوَّل ‏رحمه الله که گفته:
«روايت است که حديثي به خط حضرت امام حسن عسکري ‏عليه السلام يافت شده که نوشته بود: «با گام‏هاي نبوّت و ولايت به قُلّه‏هاي حقايق بالا رفتيم. تا آنجا که فرمود: و به زودي چشمه‏هاي آب زندگاني برایشان آشکار مي ‏گردد پس از سوزش آتش‏ها، در وقتي که عدد سال‏ها به الم، و طه و طس‏ها رسد». [۲۹]

در جواب گويم: اين دو روايت قاصرند از اين‏که با رواياتي که پيش‏تر آورديم معارض باشند، هم از لحاظ سند و هم از لحاظ دلالت. زيرا که روايت اوّل مرسل است تا خثيمة بن عبدالرحمان که از ابولبيد روايت کرده، و خثيمه در کتب رجال ياد نشده، و نسبت به ابولبيد هم مدح يا مذمّتي ننموده ‏اند، بنابراين روايت از جهت سند ضعيف است و بر آن اعتماد نمي ‏شود. و روايت دوم اضافه بر اين‏که مرسسل است در حقيقت چيز يافت شده ‏اي است و روايت نيست، با اين حال اين دو روايت از متشابهات اخبار است که علم آن‏ها به خود ايشان‏ عليهم السلام واگذار مي‏ شود، اضافه بر اين‏که در روايت دوم اصلاً ظهور قائم ‏عليه السلام ياد نشده است، و خدا داند که منظور از ظاهر شدن چشمه‏ هاي آب زندگاني چيست. و در روايت اول صراحتي نيست بر اين‏که مراد از «قائم ما» همان مولايمان صاحب‏الزمان ‏عليه السلام باشد، زيرا که لفظ «قائم» در چندين روايت بر کسي که به امر حق يا براي ياري آنان‏ عليهم السلام بپاخيزد اطلاق شده است، چنان‏که بر پژوهنده در روايات ايشان – سلام اللَّه عليهم اجمعين – پوشيده نيست، از جمله آن روايات: نعماني به سند خود از امام صادق‏ عليه السلام آورده اين‏که: اميرالمؤمنين ‏عليه السلام از چند حادثه که پس از آن حضرت تا قيام قائم‏ عليه السلام خواهد بود سخن گفت، حسين‏ عليه السلام‏عرضه داشت: يا اميرالمؤمنين خداوند کي زمين را از ظالمين پاک خواهد ساخت؟ اميرمؤمنان ‏عليه السلام فرمود: خداوند زمين را از ظالمين پاک نخواهد ساخت تا اين‏که خون حرام ريخته شود، سپس جريان بني اميّه و بني العبّاس را در حديثي طولاني يادآور شد، آن‏گاه فرمود: هر گاه قيام کننده در خراسان بپاخاست و بر سرزمين کوفه [کرمان – خ ل] و مُلتان تسلّط يافت، و از جزيره بني کاوان گذشت، و قائمي از ما در گيلان قيام کرد و آبر و ديلم او را اجابت نمودند، و براي فرزندان (يا فرزند) من پرچم‏هاي ترک در اطراف و اکناف پراکنده شود. و در اين گير و دارها باشند، هر گاه بصره ويران شود و امير أُمرا در مصر قيام کند. آن‏گاه آن حضرت حکايتي طولاني بيان داشت سپس فرمود: هنگامي که هزاران نفر آماده نبرد شوند، و صف‏ها آراسته گردد و قوچ بره را بکشد، آنجاست که آخري قيام کند و انتقام گيرنده در پي انتقام خيرد و کافر هلاک گردد، سپس قائمي که در آرزويش هستند و امامي که ناشناخته باشد، آن‏که داراي شرافت و بزرگواري است قيام خواهد کرد، و اي حسين او از نسل تو است، هيچ پسري مانند او نيست، ما بين دو رکن مسجد الحرام ظاهر مي‏ شود، و در دو جامه پوسيده بر جن و انس غالب مي ‏گردد، و زميني را آلوده نگذارد، [از وجود افراد پست پاک سازد] خوشا به حال کسي که زمان او را درک کند و به دورانش برسد و آن روزها را ببيند. [۳۰]

(رک: مکیال المکارم؛ محمد تقی موسوی اصفهانی؛ جلد ۲)

————————————————————————————————-

[۱] سوره اعراف، آيه ۱۸۷.

[۲] سوره محمد، آيات ۱۸ و ۱۹.

[۳] سوره قمر، آيه ۱.

[۴] سوره شوري، آيات ۱۷ و ۱۸.

[۵] غيبت نعماني: ۱۵۵.

[۶] غيبت نعماني: ۱۵۵.

[۷] غيبت نعماني: ۱۵۶،۱۵۵.

[۸] اصول کافي ۳۶۸:۲.

[۹] اصول کافي ۳۶۸:۱.

[۱۰] غيبت نعماني: ۱۵۵.

[۱۱] غيبت نعماني: ۱۵۸.

[۱۲] اصول کافي ۳۶۸:۱.

[۱۳] غيبت، شيخ طوسي: ۲۶۲.

[۱۴] غيبت، شيخ طوسي: ۲۶۲.

[۱۵] غيبت، شيخ طوسي: ۲۶۲.

[۱۶] غيبت، شيخ طوسي: ۲۶۲.

[۱۷] احتجاج ۲۸۱:۲.

[۱۸] غيبت، شيخ طوسي: ۱۷۶.

[۱۹] غيبت، شيخ طوسي :۲۶۳ و اصول کافي ۳۶۸ ۱؛ غيبت نعماني :۱۵۷.

[۲۰] سوره رعد، آيه ۳۹.

[۲۱] غيبت، شيخ طوسي:۲۶۵.

[۲۲] غيبت، شيخ طوسي: ۲۶۳.

[۲۳] غيبت نعماني: ۱۵۷.

[۲۴] غيبت نعماني: ۱۵۷.

[۲۵] سوره سبا، آيه ۱۷.

[۲۶] سوره نساء، آيه ۷۷.

[۲۷] بحارالانوار ۲۲۰:۴۴، ح ۱۴.

[۲۸] بحارالانوار ۱۰۶:۵۲، ح ۱۳. و عياشي ۳:۲، ح ۳.

[۲۹] بحارالانوار ۱۲۱:۵۲، ح ۵۰.

[۳۰] غيبت نعماني: ۱۴۶ و در بحارالانوار ۲۳۵:۵۲، ح ۱۰۴.