اهتمام در اداي حقوق برادران ديني مايه تقرب و خشنودي آن جناب است. از اموري که منسوب به اوست، اهتمام ورزيدن در أداي حقوق برادران ديني است، که اين ياري کردن آن جناب، و چنگ زدن به ريسمان ولايت او، و شادمان نمودن او، و احسان کردن به حضرتش مي باشد.
و تعدادي از أخبار بر اين دلالت دارند: از جمله؛ ترک اين کار سبک شمردن امام عليه السلام است.
و از جمله؛ رواياتي است که دلالت دارند بر اينکه امام عليه السلام به منزله پدر براي مؤمنين است، و آنها به منزله فرزندان اويند، و بدون ترديد احسان و دوستي به فرزندان احسان و دوستي به پدر ايشان است، به ويژه اگر براي فرزند امتيازي از لحاظ علم و معرفت و زهد و عبادت و نسب بوده باشد.
و از جمله؛ در اصول کافي در حديث مرفوعي از معلي بن خنيس آمده که گفت: از حضرت امام صادق عليه السلام درباره حق مؤمن پرسيدم، آن حضرت عليه السلام فرمود: ۷۰ حق است که جز ۷ حق از آنها را به تو خبر نمي دهم، چون که بر تو مهربانم و ميترسم آنها را تحمّل نکنی، عرضه داشتم: چرا ان شاء اللَّه، حضرت فرمود: اين که سير نشوي در حالي که او گرسنه بماند، و پوشيده نباشي و او برهنه بماند، و اينکه راهنمايش باشي و [زينت او همچون] پيراهني که مي پوشد، و زبان او که به آن سخن مي گويد، و براي او بخواهي آنچه را براي خود مي خواهي، و چنانچه کنيزي داري نزد او بفرستي تا فرش و بسترش را مرتّب سازد، و در حوائج و نيازهای او شب و روز کوشا باشد، اگر چنين کردي ولايت خود را به ولايت ما، و ولايت ما را به ولايت خداي عزّ و جلّ پيوسته ای. [۱]
و در همان کتاب به سند خود از مفضّل بن عمر از حضرت امام صادق عليه السلام آورده که فرمود: چنين نپندارد کسي از شما که چون مؤمني را شادمان ساخت فقط او را مسرور نموده، بلکه به خداي سوگند ما را شاد کرده، بلکه به خدا سوگند رسول خدا صلي الله عليه و آله را شادمان نموده است. [۲]
و در همان کتاب به سند خود از حضرت ابوالحسن عليه السلام آورده که فرمود: هر کس که برادر مؤمنش براي حاجتي نزد وي آيد، رحمتي است که خداي تبارک و تعالي برايش پيش آورده، پس چنانچه آن را بپذيرد به ولايت ما پيوست اش داده، و به ولايت خداوند متصّل است، و اگر او را از برآوردن حاجتش محروم کند در صورتي که بتواند حاجتش را روا سازد، خداوند در قبرش ماري [۳] از آتش بر او مسلّط خواهد کرد که تا روز قيامت او را بگزد، آمرزيده شده باشد يا معذَّب [گناه ديگري هم داشته باشد يا نه] و چنانچه خواهنده ی حاجت عذرش را نپذيرفته وضعش بدتر است. [۴]
و در بحار از امام کاظم عليه السلام ضمن حديثي آمده که فرمود: و هر کس حاجتي از دوستان ما برآورد گويي که آن را براي همه ما برآورده است.
و در کتاب کامل الزيارات از امام رضا عليه السلام آمده که فرمود: هر کس نتواند ما را زيارت کند، دوستان صالح ما را زيارت نمايد، ثواب زيارت ما برايش نوشته مي شود. [۵]
و از امام کاظم عليه السلام مانند همين حديث روايت آمده با اضافه اينکه: و هر کس نمي تواند ما را صِلِه کند، پس دوستان و مواليانِ صالح ما را صِلِه نمايد، ثواب صِلِه ما برايش نوشته مي شود. [۶]
روايت شريفي است که زيد نرسي [۷] در اصل خود آن را روايت کرده، چون مشتمل بر فوايد بسيار و امور مهمي است. وي گويد: به حضرت امام صادق عليه السلام عرضه داشتم: مي ترسم ما مؤمن نباشيم. آن حضرت عليه السلام فرمود: چرا چنين باشد؟ عرض کردم: زيرا که ما در ميان خود کساني را نمي بينيم که برادر دينيش نزد او از درهم و دينارش ارزشمندتر باشد، و مي بينيم دينار و درهم نزد ما از برادري که ولايت اميرالمؤمنين عليه السلام بين ما و او را جمع کرده عزيزتر است! آن حضرت عليه السلام فرمود: نه؛ شما مؤمنيد، ولي ايمانتان را به کمال نخواهيد رساند تا آنگاه که قائم ما عليه السلام بپاخيزد، در آن هنگام است که خداوند عقلهايتان را جمع خواهد ساخت پس مؤمنانِ کاملي خواهيد بود، و چنانچه مؤمنان کاملي در زمين نباشند در آن صورت خداوند ما را به سوي خود بالا خواهد برد، و ديگر زمين را نخواهيد شناخت [زمين شما را نخواهد شناخت خ ل] و آسمان را نخواهيد شناخت [آسمان شما را نخواهد شناخت – خ ل] ، بلکه به آنکه جانم در دست اوست سوگند که همانا در اطراف زمين مؤمناني هستند که دنيا در نظر آنها به قدر بال پشه اي ارزش ندارد، و اگر دنيا و آنچه در دل آن نهفته و آنچه بر روي آن هست تمامي به صورت طلاي سرخي بر گردن يکي از اين افراد قرار گيرد، سپس از گردن او بيفتد إحساس نکند که چه چيزي بر گردنش بوده، و چه چيزي از او افتاده، به خاطر بي ارزشي آن نزد ايشان، آنانند که زندگاني شان مخفي است، وطنشان از سرزميني به سرزمين ديگر منتقل مي گردد، شکمهايشان از روزه گرفتن کوچک، لبهايشان از [کثرت] تسبيح گفتن خشک، ديدگانشان از گريستن کم سو، و چهرههايشان از کم خوابي و بيداري زرد است، پس آن است نشانه آنها که خداوند براي آنان مَثَل زده در انجيل و در تورات و قرآن و زبور، و صُحُف أُولي، آنان را وصف کرده و فرموده: «سِيماهُمْ فِي وُجُوهِهِمْ مِنْ أَثَرِ السُّجُودِ ذلِکَ مَثَلُهُمْ فِي التَّوْراةِ وَ مَثَلُهُمْ فِي الإِنْجِيلِ»؛ [۸] بر رخسارشان از اثر سجده نشانها پديدار است اين وصف حال آنها در کتاب تورات و انجيل است. منظورش از اين بيان زردي چهرههايشان از بيداري شب است. آنان نيکوکاران نسبت به برادران خويش در حال آساني و سختي هستند، که در حال سختي و تنگدستي بر خودشان ايثار مي کنند [و ديگران را مقدَّم مي دارند] اين چنين خداوند آنان را توصيف کرده و فرموده: «وَ يُؤْثِرُونَ عَلي أَنْفُسِهِمْ وَ لَوْ کانَ بِهِمْ خَصاصَةٌ وَ مَنْ يُوقَ شُحَّ نَفْسِهِ فَأُولئِکَ هُمُ المُفْلِحُونَ»؛ [۹] و هرچند به چيزي نيازمند باشند باز ديگران را بر خود مقدَّم مي دارند و هر کس خود را از خوي بخل و حرص دنيا نگاه دارد آنان به حقيقت رستگاران عالمند. به خدا سوگند اينان پيروز و رستگار شدند، هرگاه مؤمني ببينند او را گرامي بدارند، و چنانچه منافقي ببينند از او دوري گزينند، و چون شب بر آنان رسد زمين خداي را بستر و خاک را بالش برگيرند و رخسارها به خاک نهند، به درگاه پروردگارشان زاري کنند که گردنهايشان را از دورخ رها سازد. و چون صبح بر آنان فرارسد با مردم معاشرت نمايند [ولي] در بين مردم انگشت نما و معروف نباشند، از راهها [ي عمومي] کناره گرفته اند، و آب را خوش و پاکيزه دانسته اند، جانهايشان خسته و بدنهايشان در سختي افتاده ولي مردم از آنها در آسايش و راحتند، پس ايشان در نظر مردم بدترين مخلوق و نزد خداوند بهترين خلايق به شمار مي آيند، هرگاه سخن بگويند تصديق نشوند و چنانچه خواستگاري کنند آنها را تزويج ننمايند، و چون در مجلسي حضور يابند شناخته نشوند، و اگر غايب مانند کسي از آنان جستجو نکند. دلهايشان از [عذاب و عظمت] خداوند بيمناک و لرزان است، زبانهايشان پُر [از ذکر خداوند] است، [يا: بسته و زندان شده] [۱۰] است، و سينههاي آنان گنجينه سِرّ خداوند است، چنانچه فرد لايقي را يافتند اندکي بر او إلقا کنند، و اگر اهل و لايقي نيابند بر زبانهايشان قفلها زنند و کليدهايش را پنهان دارند، و بر دهانهايشان بندهاي سخت و محکمي بسته اند که از کوه ها محکمتر است، از آنان چيزي گرفته نمي شود، گنجوران علم و معدن حلم و حکمت و پيروان پيغمبران و صِدّيقين و شهدا و صالحين، زيرکاني که افراد منافق ايشان را گنگ، کور، و کودن مي پندارند، و حال آنکه هيچ گنگي و کوري و کودني در آنها نيست، به راستي که آنان خردمندان فصيح، بردبار، حکيم، تقوي پيشه، نيکوکار، و برگزيده خدايند، خشيت خداوند آنان را ساکت داشته و از خوف خداوند و به خاطر کتمان سِرّ إلهي زبانهايشان بسته شده است. وه که چقدر شوقِ همنشيني و هم صحبتي آنها را دارم، و چقدر از فقدانشان غصّه دارم، و از مجالست با آنها غصّه هايم زدوده مي شود، آنان را جستجو کنيد که هرگاه ايشان را يافتيد و از نورشان برگرفتيد هدايت خواهيد شد، و به وسيله آنان در دنيا و آخرت پيروز خواهيد گشت، آنان در بين مردم از گوگرد سرخ کمياب ترند، زيورشان سکوت طولاني با پنهان داشتن سِرّ و نماز و زکات و حج و روزه و مواسات و دستگيري برادران ديني در حال آساني و سختي است، پس اين زيور و لذّت آنهاست، اي خوشا به حالشان و چه بازگشت خوبي دارند، آنان وارثان بهشتِ فردوس هستند در آن جاودان خواهند بود. و آنان در بين اهل بهشت همچون فردوس برين در ميان بوستان هاي بهشتند، ايشانند که در دوزخ جستجوشان کنند در حالي که اينان در بهشت متنعّم و شادمان باشند، و اين است گفته اهل آتش که: «ما لَنا لَا نَري رِجالاً کُنَّا نَعُدُّهُمْ مِنَ الأَشرَارِ»؛ [۱۱] چه شده که ما مرداني را که از أشرار مي شمرديم [امروز در دوزخ نمي بينيم. که ايشان به نظر آنها از اشرارند، پس خداوند منازل ايشان را بالا مي برد تا آنکه آنان را ببينند، و اين براي دوزخيان در آتش حسرتي خواهد بود، پس گويند: اي کاش بازگرديم و مانند ايشان شويم که به راستي آنان نيکان بودند و ما بدها و اشرار، و اين حسرتي براي اهل دوزخ است.
و در بحار به نقل از امالي شيخ صدوق به سند خود از جابر جعفي آورده که گفت: ما جمعي بوديم که بر حضرت محمد بن علي امام باقر عليه السلام وارد شديم پس از آنکه مراسم حج و عبادت خود را انجام داده بوديم، پس آن جناب را وداع گفتيم و عرضه داشتيم: اي زاده رسول خدا! ما را سفارشي فرماي. آن حضرت عليه السلام فرمود: بايد که قدرتمندان از شما ضعيفان را ياري دهند، و ثروتمندانتان بر فقيران عطوفت نمايند، و هر کس براي برادر دينيش خيرخواه باشد همچنان که براي خودش خيرخواه است، و اسرار ما را کتمان سازيد و مردم را بر ما مشورانيد، و در امر ما دقت کنيد و آنچه از ما برايتان نقل شده را بنگريد، چنانچه ديديد با آنچه در قرآن آمده موافق است آن را بپذيريد، و اگر آن را موافق نيافتيد آن را رد کنيد، و چنانچه امر بر شما مشتبه شد درباره اش توقف نماييد، و آن را به ما رد کنيد، تا آنچه را براي ما شرح گرديده برايتان شرح دهيم، پس اگر چنان بوديد که شما را سفارش نموديم و از آن بيرون نرويد و کسي از شما پيش از خروج قائم ما عليه السلام بميرد شهيد خواهد بود، و هر کس قائم ما را دريابد پس در رکاب آن حضرت کشته شود پاداش دو شهيد را خواهد داشت، و هر کس در پيش روي حضرتش دشمن ما را بکشد پاداش بيست شهيد را خواهد داشت. [۱۲]
(رک: مکیال المکارم؛ محمد تقی موسوی اصفهانی؛ جلد ۲)
——————————————————————————————————-
[۱] اصول کافي، ۱۷۴:۲.
[۲] اصول کافي، ۱۸۹:۲.
[۳] در متن حديث، شجاع آمده که در لغت: مار، يا مار نر، يا نوعي از مارهاي کوچک ميباشد.
[۴] اصول کافي، ۱۹۶:۲.
[۵] کامل الزيارات، ۳۱۹، باب ۱۰۵.
[۶] کامل الزيارات، ۳۱۹، باب ۱۰۵ ح ۲.
[۷] زيد نَرسي – منسوب به نرس يکي از آباديهای عراق – از اصحاب امام صادق و امام کاظمعليهما السلام بوده، و در مورد «أصل» او اختلاف شده، گفته ميشود: جعلی است، ولي نظر درست – طبق رأي جمعي از علماي برجسته قبول و اعتماد بر آن است، به جهت گفته نَجاشي – چنان که از او حکايت شده – اينکه «کتابي دارد که آن را عدّهاي از او روايت ميکنند» سپس گفته است: «خبر داد ما را علي بن احمد بن علي بن نوح گفت: حديث کرد ما را محمد بن احمد صفواني رحمه الله وي گفت: حديث کرد ما را علي بن ابراهيم بن هاشم از پدرش از ابن ابيعمير از زيد نرسي کتابش را» و کتاب او طريق ديگري جز اين نيز دارد که به محمد بن ابيعمير و بزرگان ديگري منتهي ميشود.
[۸] سوره فتح، آيه ۲۹.
[۹] سوره حشر، آيه ۹.
[۱۰] يعني: به ذکر خداوند مشحون است، و به گمانم لفظ «ذکر اللَّه» از قلم نسخه برداران افتاده باشد، زيرا که نسخه کتاب پر غلط بود، و سياق عبارات نيز گواه اين گمان من است. (مؤلف). نواده مؤلف گويد: بلکه اين حديث در أصل زيد زرّاد:۶ آمده، به آنجا مراجعه شود.
[۱۱] سوره ص، آيه ۶۲.
[۱۲] امالي، ۱۴۵.
آخرین دیدگاه‌ها