ضابطه آن است که هر آنچه تعظيم آن مواقف و مشاهد بر آن صدق کند، و تحت عنوان تجليل و توقير و گرامي داشت صاحبان آن‏ها داخل گردد، از نظر شرع محبوب و راجح است، خواه بدانيم که آن امر به حسب شرع تعظيم است يا در نظر عُرف.

گونه اوّل: مانند نماز و ذِکر و دعا، که از آيات و رواياتي است که بر استحباب نماز تحيّت، و ذکر در مساجد دلالت دارند مي ‏فهميم که تعظيم مسجد به اين‏ها و امثال اين‏ها حاصل مي ‏گردد، پس بر استحباب اين امور دلالت مي‏ کند آيه: «فِي بُيوتٍ أذِنَ اللَّه أنْ تُرْفَعَ وَ يُذْکَرَ فِيها اسْمُهُ». [۱] (در خانه هایی که خدا اذن داده است بالا روند و در آنها نامهای او یاد شود).

گونه دوم: مانند زينت کردن و بوسيدن و پاي برهنه در آن‏ها داخل شدن و امثال اين‏ها … و به آنچه ياد کرديم ظاهر شد که هرگاه کسي يکي از اين امور که عنوان تعظيم آن مشاهد و مواقف بر آن‏ها صدق مي ‏کند را نذر نمايد؛ نذرش صحيح است، به جهت ثبوت رُجحان آن‏ها به آنچه بيان داشيتم، و مخالفت با آن حرام، و اگر بر خلاف نذرش عمل کرد کفّاره بر او واجب مي ‏شود، پس جاي تأمّل در اين نيست که نذر چراغ روشن کردن در مواقف امامان ‏عليه السلام و در مجالسي که منتسب به ايشان است، و بر منابري که ناقب و مصايب ايشان بر آن‏ها ياد مي‏ شود، چنين نذري منعقد مي ‏گردد، بر خلاف تصوّر بعضي از اهل وسواس يا قصور از درجات تحصيل و خداي تعالي حق را مي‏ گويد و او است که به راه راست هدايت مي‏ کند. اکنون که اين مطلب را دانستي بعضي از اقسام تعظيم و تجليل را براي تذکُّر خودم و برادران ايماني‏ ام ياد مي‏ آورم:

از جمله آباد کردن و بنا نمودن و زينت دادن و بوسيدن و فرش گستردن و چراغ افروختن در آن‏ها، و ملتزم شدن به رفت و آمد در آن‏ها در اوقات مخصوص، و پاي برهنه، و پاکيزه و خوشبو داخل شدن، و پاي راست را هنگام ورود پيش گذاردن با حالت وقار و آرامش، و مشغول شدن به ذکر خداي تعالي و قرائت قرآن و دعا و صلوات و سلام کردن بر امام عصر و بر پدرانش‏ عليهم السلام، و بر مواقف آن حضرت، و پرهيز از نجس کردن آن اماکن، و تطهير آن‏ها در صورت نجس شدن، و جاروب کردن آن‏ها، و اين‏که با حال جنابت در آن‏ها داخل نشود، و شي‏ء نجس و متنجّسي در آن‏ها داخل نکند، و آب دهان و بيني در آنجاها نيفکند، و به امور دنيا در آن‏ها مشغول نگردد و درباره آن‏ها هم سخن نگويد، و زنان در حال حيض و نفاس در آن‏ها داخل نشوند، و کشف عورت در آن‏ها نکنند، و هرگاه بوي پياز يا سير يا مانند آن در دهانش بود داخل آن‏ها نگردد، و شعر در آن‏ها نخواند، و از کارهاي حرام و مکروه در آن‏ها بپرهيزد، و از مزاح و خنده و بيهودگي و جدال و بحث و بنلد کردن صدا و مانند اين‏ها در آن اماکن مقدّس اجتناب نمايد، و خلاصه از هر چه با تعظيم و توقير منافات دارد دوري گزيند. اين‏ها اموري است که در نظر آمد که تعظيم آن مواقف و مشاهد به آن‏ها حاصل مي ‏گردد، بر حسب تأمل و دقت در اموري عرفي، و آدابي که در تعظيم مساجد و غير آن‏ها وارد شده، و به سبب اين‏که تعظيم و تکریم است آن امور وارد گرديده ‏اند، چنان‏که توجّه داديم، و شايد که با تأمّل و تتبُّع بيش از اين امور را نيز به دست آوريد.

در اينجا چند مسأله مطرح مي ‏شود:

اوّل: نظر به روايت ابوبصير که سابقاً آورديم، ظاهراً دخول و درنگ کردن در مواقف و مشاهد امامان‏ عليه السلام با حال جنابت کراهت دارد، و بعضي از فقها قائل به حرمت شده‏ اند، از جهت تمسّک به رواياتي که بر مطلب مورد نظرشان دلالت ندارد، و از جهت ملحق نمودن آن‏ها به مساجد و اين قياس است که آن را نمي‏ پذيريم، و به خاطر تعظيم آن‏ها که تفصيل دارد.

دوّم: هرگاه فعلي که با تعظيم کردن آن مشاهد منافات دارد انجام دهد، چنانچه خود آن فعل به تنهايي طوري باشد که هتک حرمت با انجام آن حاصل مي ‏گردد، مانند داخل کردن عين نجس در آن‏ها، بدون شبهه حرام است، امّا اگر چنين نبود، پس اگر آن کار را به قصد هتک حرمت و اهانت انجام دهد باز حرام است، و چنانچه قصدش اين نباشد حرام نيست.

سوّم: هرگاه ببيند کسي در آن‏ها عملي منافي تعظيم است انجام مي‏دهد، چنانچه از گونه اوّل يا دوم باشد بر او واجب است که او را نهي کند، و از آن کار باز دارد، و اگر از گونه سوم باشد مستحب است او را نهي نمايد.

چهارم: هر کس در آن مواقف جايي براي خود بگيرد تا از منافعي که آن مواقف و مشاهد در بردارند برخوردار شود، نسبت به آن موضع از ديگران سزاوارتر خواهد بود، و تمام روز يا شب براي او حقّ اولوّيت ثابت است در صورتي که از آنجا اعراض نکند، خواه خروج او براي انجام حاجتي باشد يا نه، و دليل بر آن خبر صحيح محمّد بن اسماعيل بن بزيع از بعض اصحابش از حضرت ابي عبد اللَّه امام صادق ‏عليه السلام است که گويد: به آن حضرت عرض کردم: در مکّه يا مدينه يا حاير يا مواضعي که در آن‏ها فضل الهي اميد مي‏ رود هستيم، بسا شخصي به قصد تجديد وضو بيرون مي ‏رود، ديگري مي ‏آيد و جاي او را مي ‏گيرد؟ فرمود: مَنْ سَبَقَ الي مَوْضِعٍ فَهُوَ أَحَقُّ بِهِ يَوْمَهُ وَ لَيْلَتَه؛ هر کس به جايي سبقت جويد روز و شبي [که در آنجاست] نسبت به آن اولي است.

هر چند که اين حديث مرسل است، ولي به سبب عمل کردن اصحاب به آن و اعتمادشان بر آن، و تأييد گرديدنش به دو حديث آينده، ضعف سَنَدش جبران شده است، اضافه بر اين‏که ارسال کننده از بزرگان است، و از مرسل عنه به «بعض اصحابش» تعبير نموده که در آن اشعار کاملي به وثاقت هست، بر خلاف اين‏که از او به عنوان «رَجُل» و مانند آن ياد مي ‏شد.

بعضي احتمال داده ‏اند که «واو» در حديث فوق به معني «او» باشد، نظر به روايت طلحة بن زيد از امام صادق ‏عليه السلام که فرمود: اميرالمؤمنين‏ عليه السلام فرمودند: بازار مسلمانان همچون مسجد آنان است، که هر کس به جايي سبقت جُست تا شب به آن مکان سزاوارتر است. و نظر به روايتي که بطور مرسل از پيغمبر اکرم‏ صلي الله عليه و آله آمده که فرمودند: هرگاه کسي از شما در جاي خود در مسجد [به نماز و عبادت] بپايستد او تا شب به آن مکان سزاوارتر است.

نيازي به اين نيست که «واو» به معني «او= یا» فرض شود، بکله واو براي بيان اشتراک معطوف و معطوف عليه در حکم است، چنان‏که اصل در آن مي ‏باشد، و اين اصل همان است که علماي اصول از آن تعبير مي ‏کنند به اين‏که: واو براي مطلق جمع است. و در اين حديث اگر مرجَعِ ضمير را «سَبَقَ» قرار دهيم، مطلب واضح است، يعني هر کسي به موضعي سبقت گيرد او در روز سبقت جستن به آن مکان اولي است، و هم‏چنين اگر مرجَعِ ضمير را «شخص» قرار دهيم، پس معني چنين است: هر کس به موضعي سبقت جويد پس او در آن روي که در آن سبقت گرفته به آن مکان اولي است اگر سبقت جستن روز بوده باشد، و در آن شبي که به مکان سبقت جسته چنانچه شب باشد، پس در اين مطلب تدبُّر کن تا آنچه برايت ياد کرديم واضح گردد. و بنابر آنچه يادآور شديم بين اين حديث با دو خبر ديگر منافاتي وجود ندارد، چنان‏که برخي پنداشته‏اند، و اين پندار مايه تکلُّف آن‏ها شده که در جمع بين آن‏ها وجوهي ذکر کرده‏اند.

عالم محدث نوري ‏قدس سره در کتاب جنة المأوي از رياض العلماء حکايت کرده که گويد: در بعضي از نوشته‏ها به نقل از خط شيخ زين‏ العابدين علي بن الحسن بن محمد خازن حائري‏ رحمهم الله – شاگرد شيخ مفيد قدّس سرّه – ديدم، که: ابن ابي جواد نعماني به حضور مولايمان حضرت مهدي عجل اللَّه فرجه مشرّف شد، پس به آن حضرت‏ عليه السلام عرضه داشت: اي مولاي من! براي شما در شهر نُعمانيّه يک مقام و در شهر حِلّه يک مقام هست، شما در کداميک از آن‏ها تشريف مي ‏آوريد؟ آن حضرت‏ عليه السلام به او فرمودند: در نعمانيّه شب سه ‏شنبه، و روز سه ‏شنبه، و روز جمعه و شب جمعه را در حلِّه مي ‏باشم، ولي اهل حلّه نسبت به مقام من تَأدُّب نمي ‏کنند، و هر کس با ادب به مقام من داخل شود، که ادب را رعايت نمايد و بر من و بر امامان ‏عليه السلام سلام کند، و بر من و ايشان دوازده بار درود فرستد، سپس دو رکعت نماز با دو سوره به جاي آورد و به وسيله آن‏ها با خداوند مناجات کند، آنچه را از خداي تعالي بخواهد به او مي‏ دهد. عرض کردم: اي مولاي من اين را به من بياموز؟ فرمود: بگو: اَللَّهُمَّ قَدْ أَخَذَ التّأديبُ مِنّي حَتّي مَسَّنِيَ الضُرُّ وَأنتَ أرحَمُ الرَّاحمينَ وَ إنْ کانَ ما افْتَرفتُهُ مِنَ الذُّنُوبِ أضْعافَ ما أدَّبتَني بِهِ وَ أنتَ حَليمٌ ذوأناةٍ تَعْفُو عَنْ کَثِيرٍ حَتّي يَسْبِقَ عَفْوُکَ وَ رَحْمَتُکَ عَذَابَکَ؛ با خدايا [به خاطر گناهان و نافرماني‏هايم] تأديب [به وسيله گرفتاري‏ها و مصايب] مرا فراگرفت تا آنجا که به سختي افتادم و تو مهربان ‏ترين مهرباناني، هر چند آنچه از گناهان مرتکب شده ‏ام چندين برابر آن است که مرا بدان تأديب فرموده‏ اي، و تو بردبار بخشنده ‏اي هستي که از بسياري [از گناهان و خطاها] مي ‏گذري تا جايي که عفو و رحمتت بر عذابت پيشي گيرند. راوي گويد: آن حضرت‏ عليه السلام سه بار اين دعا را بر من تکرار فرمود تا اينکه آن را فهميدم و [حفظ شدم] . [۲]

(رک: مکیال المکارم؛ محمد تقی موسوی اصفهانی؛ جلد ۲)

——————————————————————————————————-

[۱] سوره نور، آيه ۳۶.

[۲] جنةالمأوي: ۲۷۰، حکايت ۳۴.